________________
१४२
भगवतीसूत्रे निर्वर्तनाकालस्य, मनःपुद्गलपरिवर्तनिर्वर्तनाकालस्य, वचःपुद्गलपरिवर्त निर्वर्तना कालस्य, आनपाणपुद्गलपरिवर्तनिर्वर्तनाकालस्य च मध्ये कतरे के तथाविधनिर्वतनाकालाः कतरेभ्यो निवर्तनाकालेभ्यः केभ्यो यावत्-स्तोका बा, बहुका वा, तुल्या वा, विशेषाधिका वा भवन्ति ? भगवानाह-गोयमा ! सव्वत्थोवे कम्मगपोग्गलपरियनिव्वत्तणाकाले' हे गौतम ! सर्वस्तोकः-सर्वेभ्योऽल्पः, कार्मण. पुद्गलपरिवर्तनाकालो भवति, कार्मणपुद्गलानां मूक्ष्मत्वात् बहुतमपरमाणुनिष्पन्नत्वा च वहूनां तेषां सकृदपि ग्रहणं भवति, सर्वेषु च नैरयिकादिषु वर्तमानस्य जीवस्य अनुसमयं तेषां गृह्यमाणत्वात् स्वल्पकालेनापि सकलतन्पुद्गलग्रहणं भवतीति भावः । मनापुद्गलपरिवर्त निर्वर्तनाकाल के, वचःपुद्गलपरिवर्तनिर्वर्तनाकाल के,
और आनप्राणपुद्गलपरिवर्त निर्वर्तनाकाल के बीच में कौन निर्वर्तनाकाल किन निर्वर्तनाकालों से स्तोक हैं ? कौन निर्वर्तनाकाल किन निर्वर्तनाकाल से बहुत हैं ? कौन निर्वर्तनाकाल किन निर्वर्तनाकालों के बराबर हैं ?
और कौन निर्वर्तनाकाल किन निर्वर्तनाकाल से विशेषाधिक हैं ? इसके उत्तर में प्रभु कहते हैं-'गोयमा' हे-गौतम ! सम्बत्योवे कम्मगपोग्गलपरियदृनिव्वत्तणाकाले' सबों से कम-अल्प-कार्मणपुद्गलपरिवर्त का निवर्तनाकाल है क्यों कि कार्मण पुद्गल सूक्ष्म होते हैं और ये बहुतमपरमाणुओं से निष्पन्न होते हैं, इस कारण एकवार में बहुतपुद्गलों का ग्रहण हो जाता है । तात्पर्य कहने का यह है कि समस्त नैयिक आदि पर्यायों में वर्तमान जीव के द्वारा प्रत्येक समय में बहुत कार्मण पुद्गलों નિર્વતનાકાળ, મનઃ પુલ પરિવર્ત નિર્વતનાકાળ, વચનપુલપરિવર્તનિર્વતનાકાળ અને આનપ્રાણ પુદ્ગલપરિવર્તનિર્વતનાકાળ, આ સાતે નિર્વતના કાળમાંથી કે નિર્વનાકાળ બધાં નિર્વર્તનાકાળે કરતાં ન્યૂનપ્રમાણ છે? કયો નિર્વતનાકાળ કયા નિર્વતના કાળથી અધિક પ્રમાણ છે? કયે નિર્વતનાકાળ કયા કયા નિર્વતના કાળની બરાબર છે? અને કયે નિર્વતના કાળ કયા નિર્વતના કાળ કરતાં વિશેષાધિક છે?
भावीर प्रभुना उत्त२-“गोयमा ! ३ गौतम ! “सव्वत्योवे कम्मगपोग्गलपरियट्टनिव्वत्तणाकाले " म पु परिवत ना निता ४ मा નિર્વતના કાળ કરતાં અલ્પપ્રમાણ છે. કારણ કે કાશ્મણપુગલે સૂમ હોય છે, અને તેઓ બહુતમ પરમાણુઓ વડે નિષ્પન્ન થાય છે, તે કારણે તે બધાં પુદ્ગલનું એક વારમાં પણ ગ્રહણ થઈ જાય છે. આ કથનને ભાવાર્થ એ છે કે નારકાદિ સમસ્ત પર્યાયમાં વર્તમાન જીવદ્વારા પ્રત્યેક સમયે કામણ
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૦
