________________
प्रमेषचन्दिकाटीकारा १७८३४ सूययको यि का होतामान गादिनिका गर ६६७ तत्र यदा पृथिवीकायिकादिः पृथिवीकायिकादिरूपमुच्छासं कुर्वपि स्वभावविशेषात् न तस्य पीडां जनयति तदाऽसौ कायिकथादि पूर्वोक्तत्रिक्रियः स्यात् , यदा तु तस्य पीडां जनयति तदा परितापनिकी क्रिया सत्त्वात् चतुष्क्रियः स्यात्, प्राणातिपातसद्भावेतु पञ्चक्रियः स्यादितितापर्यम् , गौतमः पृच्छति-' पुढविकाइए ण भंते ! आउकाइयं आणमाणे बा, पाणमाणे वा, अससमाणे वा, नीस. समाणे वा, कइकिरिए ? हे भदन्त ! पृथिवीकायिकः खलु अप्कायिकम् आनन् वा, प्राणन् वा, उच्छसन् वा, निःश्वसन वा कतिक्रियो भवति ? भगवानाहक्रियाओंवाला भी हो सकता है। इस विषय में ऐसा समझना चाहियेजब पृथिवीकायिक आदि जीव पृथिवीकायिकादि रूप से श्वासोच्छ. वास लेता हुआ भी स्वभावविशेष को लेकर यदि उसे पीड़ा नहीं पहुंचाता है तब तो यह कायिकादि तीन क्रियाओंवाला होता है, तथा पूर्वोक्त कृत्य करते समय यदि वह उसे पीड़ा पहुँचाता है, तब पारितापनिकी क्रिया के सद्भाव से यह चार क्रिया वाला होता है, और जव इसके द्वारा पूर्वोक्त कार्य करते समय उसका विघात हो जाता है-तब यह पांच क्रियाओं वाला होता है । अब गौतम प्रभु से ऐसा पूछते हैं, 'पुढविकाइएणं भंते ! आउकाइयं आणमाणे वा, पाणमाणे वा ऊससमाणे वा, नीससमाणे वा कइकिरिए' हे भदन्त ! जब पृथिवीकायिक जीव अपकायिक जीव को श्वासोच्छ्वास रूप से ग्रहण करता है तब वह कितनी क्रियाओंवाला होता है ? उत्तर में प्रभु कहते हैं પણ કરતા હોય છે. આ કથનનું સ્પષ્ટીકરણ આ પ્રમાણે છે–પૃથ્વીકાયિક અદિને શ્વાસોચ્છવાસ રૂપે ગ્રહણ કરવાની અને દોડવાની ક્રિયા કરતો હોય, ત્યારે સ્વભાવ-વિશેષને લીધે તેને જે પીડા પહોંચાડતું નથી, તે એવી પરિસ્થિતિમાં તે તે કાયિકી, આદિ ત્રણ કિયા એવાળો જ હોય છે. પણ શ્વાસોચ્છવાસ લેતી અને છેડતી વખતે જે તે તેમને પીડા પહોંચાડતે, હય, એવી પરિ. સ્થિતિમાં તે કાયિકી આદિ ત્રણ ક્રિયાઓ ઉપરાંત પારિતાપનિકી ક્રિયાવાળે પણ હોઈ શકે છે અને જ્યારે તે પૂર્વોકત કાર્ય કરતી વખતે તે પૃથ્વીકાયિક આદિ જીવન ઘાત કરી નાખે છે ત્યારે તે ઉપર્યુકત ચાર કિયાએ ઉપરાંત પ્રાણાતિપાતિકી કિયાથી પણ ચુકત બને છે.
गीतम. स्वामीना प्रश्न-" पुढविक्काइएणं भंते ! आउकाइयं आणमाणेवा, पाणमाणे वा, उससमाणे वा, नीससमाणे वा कइकिरिए ?" 3 सगवन! જ્યારે પૃથ્વીકાવિક જીવ અપ્રકાયિક જીવને વાસવાસ રૂપે ગ્રહણ કરે છે અને છોડે છે, ત્યારે તે કેટલી કિયાવાળો હોય છે.
श्रीभगवती. सूत्र: ८
