________________
४०
भगवतीसूत्रे मार्गाणां समाहारे त्रिके, चतुष्के चतुर्मार्गसमाहारे एवं चत्वरे यावत् चतुर्मुख. महापथपथेषु अनेकमार्गेषु बहुजनशब्द इतिया, यत्र शृङ्गाटकादौ बहूनां जनानां शब्दस्तत्र बहुजनोऽन्योन्यस्य एवमारुति इति वाक्यार्थः, तत्र च बहुजनशब्दः परस्परालापादिरूपः, इति शब्दो बाक्यालंकारे, वा शब्दो विकल्पे, यथा औपपाति के सूत्रे यावत् जनव्यूहइति वा, जनबोल इतिवा, जनकलकल इति वा, जनोमिरितिवा, जनोत्कलिका इतिवा, जन सन्निपात इतिवा, बहुजनः अन्योन्यस्य दक है, तीन रास्ते जहां पर मिलते हैं, उस मार्गका नाम त्रिक है, चार रास्ते आकर जहां पर मिलते हैं, ऐसे मार्गका नाम चतुष्क है. चौपालका नाम चत्वर है । यहां पर “ यावत्" शब्दसे " चतुर्मुखमहापथपथेषु" चतुर्मुख, महापथ और पथ इन मार्गों का ग्रहण किया है । परस्परमें आलाप करनेवाले मनुष्योंके जो शब्द हैं वे बहुजन शब्दसे यहाँ गृहीत हुए हैं । " इति" शब्द यहां चाक्यालङ्कारमें प्रयुक्त हुआ है। तथा "वा" शब्द विकल्पार्थ में है, औपपातिक सूत्र मेंजो इस विष: यमें वर्णन आया है, वह इस प्रकारसे है-जन समूहका नाम जनव्यूह, जनोंकी अव्यक्त ध्वनिका नाम जनबोल वचन विभाग जिसमें मालूम पडे उसका नाम जन कलकल, आपसमें जहां तक दूसरेसे टकराना हो जाये ऐसी भीड़का नाम जनोमि, मनुष्योंके छोटे समुदायका नाम जनउत्कलिका, दूसरे दूसरे स्थानोंसे आये हुए मनुष्योंका एकत्र होना इसका नाम जन सन्निपात है। सामान्य रूपसे कथन करना इसका માર્ગને શૃંગાટક કહે છે. જ્યાં ત્રણ રસ્તા મળે છે તે જગ્યાને ત્રિક કહે છે.
જ્યાં ચાર રસ્તા આવીને મળે છે તે માર્ગને ચતુષ્ક કહે છે. ચોકને અવર ॐछ मही" यावत" ५४थी "चतुर्मुखमहापथपथेषु" भडापथ भने પથ, આ માર્ગોને ગ્રહણ કરવામાં આવ્યા છે. પરસ્પરની સાથે વાતચીત કર. નારા મનુષ્યના અવાજને અહીં “બહુજન શબ્દ ” પદ દ્વારા ગ્રહણ કરવાનાં मावत छ. " इति " ५६ मही पाया ४२ ३३ ५५रायुं छे, तथा "वा" પદ વિકલપાથે વપરાયું છે. આ વિષયને અનુલક્ષીને ઔપપાતિક સૂત્રમાં જે વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે તે નીચે પ્રમાણે છે—
જનસમૂહ એટલે જનમ્બુડ, લેકે ના અવ્યકત દવનિનું નામ જનબોલ, જેમાં વચનવિભાગ માલુમ પડે એવા ઇવનિનું નામ જનકલકલ, જ્યાં એક બીજા સાથે અથડાઈ જવાય એવી ભીડનું નામ જનેર્મિ, મનુષ્યના નાના સમુદાયનું નામ ઉત્કલિકા અને જુદે જુદે સ્થાનેથી આવીને એકઠાં થયેલા લોકેના સમૂહને જનસન્નિપાત કહે છે. પ્રજ્ઞા પના એટલે કે સામાન્ય રૂપે કથન
श्री. भगवती सूत्र : ८
