________________
प्रमैयचन्द्रिका टीका श०९ उ०३२ सू०१४ तिर्यग्योनिकप्रवेशनकनिकपणम् २६९ भवन्तीतिभावः । तथाचात्रप्रक्रमे द्विकसंयोगश्चतुर्विधः, तथाहि-एकेन्द्रियेषु द्विन्द्रियेषु १, एकेन्द्रियेषु त्रीन्द्रियेषु २, एकेन्द्रियेषु चतुरिन्द्रियेषु ३, एकेन्द्रियेषु पञ्चेन्द्रियेषु ४ । इति चत्वारः।
त्रिकसंयोगः षड्विधः, तथादि-एकेन्द्रियेषु द्वीन्द्रियेषु त्रीन्द्रियेषु १, एकेन्द्रियेषु द्विन्द्रियेषु चतुरिन्द्रियेषु २, एकेन्द्रियेषु द्वीन्द्रियेषु पञ्चेन्द्रियेषु ३, एके. न्द्रियेषु त्रीन्द्रियेषु चतुरिन्द्रियेषु ४, एकेन्द्रियेषु त्रीन्द्रियेषु पश्चेन्द्रियेषु ५, एकेन्द्रियेषु चतुरिन्द्रियेषु पञ्चेन्द्रियेषु ६ । इति षट् । एकेन्द्रिय जीवों को नहीं छोड़ना चाहिये-अतः एकेन्द्रिय जीवों को साथ पकड़ कर उस्कृष्टपदी तिर्यग्योनिक जीवों का द्विकसंयोग, त्रिक संयोग, चतुष्कसंयोग, और पंचकसंयोग उपयोग पूर्वक विचार करके "यावत् अथवा वे एकेन्द्रियोंमें दो इन्द्रियोंमें यावत् पञ्चेन्द्रियों में भीहोते हैं" यहाँ तक कहना चाहिये-तथा च इस प्रक्रममें द्विकसंयोग४ प्रकार होताहै जेसे-उत्कृष्टपदीतियंच एकेन्द्रियों में, द्वीन्द्रियों में १, एकेन्द्रियों में तेइ. न्द्रियों में २, एकेन्द्रियों में चोइन्द्रियों में ३, और एकेन्द्रियों में एवं पञ्चेन्द्रियों में होते हैं ४। इस प्रकार से ये इनके विकसंयोगज चार भंग हैं। इनके त्रिकसंयोगज भंग ६ होते हैं-उत्कृष्टपदी तिर्यच एकेन्द्रियों में, द्वीन्द्रियों में, तेइन्द्रियों में होते हैं १, एकेन्द्रियों में, द्वीन्द्रियों में और चोइन्द्रियों में होते है २, एकेन्द्रियों में, द्वीन्द्रियों में, और पञ्चेન્દ્રિય પદ કાયમ રાખીને ઉત્કૃષ્ટપદી તિર્યચનિકને બ્રિકસંગ, ત્રિકસરયોગ ચતુષ્કસંજોગ અને પંચકસંજોગ ઉપગપૂર્વક વિચાર કરીને કહેવું જોઈએ. તેમને પંચકસંગી અન્તિમ ભંગ આ પ્રમાણે બને છે-“ અથવા તેઓ એકેન્દ્રિમાં, અને દ્વાદ્રિથી લઈને પંચેન્દ્રિય પર્યન્તના જીવમાં ઉત્પન્ન થાય છે. ” આ ક્રમથી તેમને દ્વિસિંગ ચાર પ્રકારે થાય છે–જેમકે (१) अष्टपही तिय य सन्द्रियामा मने दीन्द्रियोमा, (२)मा मेन्द्रियोमा
सन इन्द्रियामा, (3) अथवा केन्द्रियामा सने यौन्द्रियामा, (४) अथवा ન્દ્રિમાં અને પંચેન્દ્રિમાં ઉત્પન્ન થાય છે. આ પ્રમાણે તેમના દ્રિકસરગમાં ચાર ભંગબને છે. હવે તેમના ત્રિકસંગમાં જે ૬ ભંગ બને છે તે નીચે પ્રમાણે સમજવા-(૧) ઉત્કૃષ્ટપદી તિર્યંચ એકેન્દ્રિમાં, હીન્દ્રિમાં, અને ત્રીન્દ્રિમાં ઉત્પન્ન થાય છે, (૨) અથવા એકેન્દ્રિમાં, હીન્દ્રિમાં અને ચતુરિન્દ્રિમાં ઉત્પન્ન થાય છે, (૩) અથવા એકેન્દ્રિમાં, હીન્દ્રિમાં અને પંચેન્દ્રિમાં
શ્રી ભગવતી સૂત્ર: ૮
