________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श. ८ उ. १०सू. ४ पुद्गलास्तिकायस्वरूपनिरूपणम् ५११ स्युः ५, स्यात् कदाचित् द्रव्यश्च द्र० देशाश्च स्युः ६, स्यात् कदाचित् द्रव्याणि च द्रव्यदेशश्च स्युः ७, स्यात् कदाचित् ते चत्वारः पुद्गलास्तिकायप्रदेशाः द्रव्याणि च द्रव्यदेशाश्च स्युः ८, इत्येवमष्टौ विकल्पाः स्वयमूहनीयाः । ___ 'जहा चत्तारि भणिया, एवं पंच, छ, सत्त, जाव असंखेज्जा' यथा चत्वारः पुद्गलास्तिकायप्रदेशा भणिताः उपर्युक्तविकल्पैः प्रतिपादिताः एवं तथैव पञ्च, पट् , सप्त यावत् अष्ट नव, दश संख्याताः, असंख्याताश्च पुद्गलास्तिकायप्रदेशाः प्रतिपत्तव्या अष्टविकल्पैरित्यर्थः, अथानन्तपुद्गलास्तिकायप्रदेशानाश्रित्य गौतमः पृच्छति-' अर्णता भंते ! पोग्गलत्थिकायपएसा किं दवं० १ ' हे कदाचित् एक द्रव्यरूप और द्रव्य के अनेक देशरूप ६, कदाचिद् अनेक द्रव्यरूप और द्रव्यके एक देशरूप७, और कदाचित् अनेक द्रव्यरूप और अनेक द्रव्यदेशरूप होते हैं ऐसे “ये चार विकल्प और यहां ग्रहण कर लेना चाहिये। इनका स्पष्टीकरण पूर्वोक्तरूप से स्वयं अपनी बुद्धि से किया जा सकता है । (जहा चत्तारि भणिया-एवं पंच, छ, सत्त, जाव असंखेजा) जिस तरह से पुद्गलास्तिकाय के चार प्रदेश कहे गये हैंउपर्युक्त विकल्पों द्वारा प्रतिपादित किये गये हैं-इसी तरह से पुद्गलास्तिकायके पांच प्रदेश, छह प्रदेश सात प्रदेश यावत्-आठ प्रदेश, नौ प्रदेश दश प्रदेश, संख्यात प्रदेश, और असंख्यातप्रदेश, भी इन पूर्वोक्त आठ विकल्पों द्वारा प्रतिपादित करलेना चाहिये।
अब सूत्रकार पुद्गलास्तिकाय के अनन्तप्रदेशों को लेकर गौतमस्वामी प्रभु से ऐसा पूछते हैं-(अणंता भंते ! पोग्गलत्थिकायपएमा कि હોય છે, (૬) કયારેક તેઓ એક દ્રવ્ય અને અનેક દ્રવ્યદેશરૂપ હોય છે, (૭) કયારેક અનેક દ્રવ્યરૂપ અને દ્રવ્યના એક દેશરૂપ હોય છે અને (૮). કયારેક તેઓ અનેક દ્રવ્યરૂપ અને દ્રવ્યના અનેક દેશરૂપ હોય છે. આ આઠે વિકપનું સ્પષ્ટીકરણ પૂર્વોક્ત રીતે પોતાની બુદ્ધિથી જાતે જ કરી શકાય તેમ छ. ( जहा चत्तारि भणिया-एवं पच, छ, सत्त, जाव असंखेजा) 2ी शत પુલાસ્તિકાયના ચાર પ્રદેશોનું ઉપર્યુક્ત વિકલ્પ દ્વારા પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું છે, એજ પ્રમાણે પુલાસ્તિકાયના પાંચ પ્રદેશ, છ પ્રદેશ, સાત પ્રદેશ, આઠ પ્રદેશ, નવ પ્રદેશ, દસ પ્રદેશ, સંખ્યાત પ્રદેશ અને અસંખ્યાત પ્રદેશનું પણ પૂર્વોક્ત આઠ વિકલ્પ દ્વારા પ્રતિપાદન કરી શકાય છે, અને તેમાં આઠે વૈકલ્પિક પ્રશ્નોને સ્વીકારાત્મક ઉત્તર આપવો જોઈએ.
હવે ગૌતમ સ્વામી પુલાસ્તિકાયના અનંત પ્રદેશની અપેક્ષાએ આ प्रमाणे प्रश्न पूछे छे-(अणता भंते ! पोग्गलत्यिकायपएसा किं दवं ? ) महन्त !
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૭
