________________
२१६
भगवती सू
"
णानां वेदनादीनां बाहुल्यं प्रतिपादितम् समुहन्यमानानाम् - शरीराद् बहि जीवप्रदेश प्रक्षेपलक्षणं समुद्घातं गच्छतां जीवप्रदेशानां वन्धः रचनादिविशेषः समुत्पद्यते । अत्र शरीरवन्धप्ररतावे जीवप्रदेशानामित्यभिधानमसङ्गतम् इति नाशङ्कनीयम् तत्पस्तावेऽपि " तात्स्थ्यात् तद्वयपदेशः " इतिन्यायमाश्रित्य तस्य जीवप्रदेशाश्रिततैजसका मणशरीरप्रदेशानामित्यर्थात् ' शरीरबन्धः ' इति, पक्षान्तरे तु समुद्घातेन विक्षिप्य संकोचितानामुपसर्जनीकृततैजसादिशरीरम देशानां जी मदेशानामेवेति बोध्यम् स एप उपर्युक्तः पूर्वप्रयोगप्रत्ययिको बन्धः प्रज्ञप्तः । गौतमः पृच्छति - ' से किं तं पडुप्पन्नपओगपच्चइए ? ' हे भदन्त ! अथ कः किंस्वरूपः समन्नयोगपत्ययको बन्धः ? ' भगवानाह - ' पडुप्पन्नप्पओ गपच्चइए जं णं
3
,
है । तथा " तेषु तेषु कारणेषु" इस पद द्वारा समुद्घातके कारण वेदना आदिकों की बहुलता कही गई है। यहां पर ऐसी आशंका नहीं करनी चाहिये कि यहां शरीर बंध प्रस्ताव के समय में जीवप्रदेशों का कथन असंगत है- क्योंकि शरीर ब ध प्रस्तावमें भी " तारस्थ्यात् तद्वयपदेशः " इस नियम को आश्रित करके जीवप्रदेशाश्रित तेजस और कार्मण शरीरों के प्रदेशों को लिया गया है। इससे ऐसा निष्कर्ष निकलता है कि वेदना आदि समुद्घातरूप जीव के व्यापार निमित्त से हुआ जीव प्रदेशाश्रित तैजस कार्मण शरीर का बंध, वह पूर्वप्रयोगप्रत्ययिक बंध है । " शरीर बंध ' इस पक्षान्तर में तो समुद्घात से प्रदेशोंको विखेर करके पुनः उन्हीं विखरे हुए जीव प्रदेशों का कि जिनमें तैजसादि शरीरप्रदेश गौणरूप किये गये हैं जो बंध है वह शरीरिबन्ध है ।
66
८८
પ્રકટ કરવામાં આવેલ છે. તથા तेषु तेषु कारणेषु " या सूत्रांश द्वारा बेहना આદિ સમ્રુદ્ધાતના કારણેાની બહુલતા પ્રકટ કરવામાં આવી છે. અહીં એવી આશકા કરવી જોઇએ નહીં કે અહીં શરીરખધ પ્રસ્તાવને સમયે જીવપ્રદેશેાનું કથન અસંગત છે, કારણ કે શરીરખંધ પ્રસ્તાવમાં પણ तत्स्यात् तद्वयपदेशः " આ નિયમને આધારે જીવપ્રદેશાશ્રિત તૈજસ અને કા`ણુ શરીરાના પ્રદેશેશને લેવામાં આવ્યા છે. તેથી એ વાત સિદ્ધ થાય છે કે વેદના આદિ સમુદ્ધાત રૂપ જીવના વ્યાપારને કારણે થયેલા જીવપ્રદેશાશ્રિત તૈજસ અને કાર્માંણુ શરીનેા બંધ, પ્રયાગ પ્રત્યયિક બંધ જ છે. शरीरबध આ પક્ષાન્તરમાં તે તે સમુદ્ઘાતથી પ્રદેશાને વિખેરી નાખીને ફરીથી તે વિખરાયેલા જીવ પ્રદેશને કુ જેમાં તેજસ આદિ શરીર પ્રદેશ ગૌણુરૂપ કરાયા છે—જે ખંધ છે તેનું નામ શરીર મધ છે.
66
"
श्री भगवती सूत्र : ৩
