________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श० ८ उ०८ सू०६ सूर्यनिरूपणम्
१५३ अतिक्रस्यमानं क्षेत्रं गच्छतः ? भगवानाह-' गोयमा ! णो तीयं खेतं गच्छंति, पडप्पन्नं खेत्तं गच्छंति, जो अणागयं खेत्तं गच्छंति ' हे गौतम ! सूयौं नो अतीतं क्षेत्रं गच्छतः, नो वा अनागतम् गंस्यमानं क्षेत्रं गच्छतः, अनागतस्यापि वर्तमानगमनव्यापारस्याविषयत्वात् , क्षेत्रं चात्र यदाऽऽकाशखण्डमादित्यः स्वतेजसा व्याप्नोति तत् उच्यते । गौतमः पृच्छति-जंबुद्दीवे णं भंते ! दीवे सूरिया किं तीय खेत्तं ओभासंसि, पडुप्पन्न खेत्तं ओभासंसि, अणागयं खेत्तं ओभासंति?' हे भदन्त ! जम्बूद्वीपे खलु द्वीपे किं सूर्यौ अतीतम् अतिकान्तं क्षेत्रम् अवभासयतः प्रकाशयतः ? किं वा प्रत्युत्पन्नं वर्तमानं गम्यमानं क्षेत्रम् अवभासयतः प्रकाशयतः ? किं कहते हैं-' गोयमा ! हे गौतम ! ' णो तीयं खेत्तं गच्छंति, पडुपन्नं खेत्तं गच्छंति, णो अणागयं खेत्तं गच्छंति ' जम्बूद्वीपस्थ सूर्य न व्यतिक्रान्त देश में जाते हैं और न गंस्यमानक्षेत्र-देश में जाते हैं किन्तु प्रतिपन्नगम्यमानक्षेत्रमें जाते हैं अतीतक्षेत्र में तो वे इसलिये नहीं जाते हैं कि वह क्षेत्र उनके द्वारा अतिक्रान्त हो चुका है। तथा अनागतक्षेत्र मेंगंस्यमान क्षेत्र में-वे इसलिये नहीं जाते हैं कि वह क्षेत्र वर्तमानगमनव्यापार का अविषयभूत है । जितने आकाशखण्ड को आदित्य-सूर्यअपने तेज से व्याप्त करता है उस आकाशखण्ड का नाम क्षेत्र है। ___ अब गौतमस्वामी प्रभु से ऐसा पूछते हैं-(जंबूद्दीवे णं भंते ! दीवे सूरिया किं तीयं खेत्तं ओभासंति, पडुप्पन्नं खेत्तं ओभासंति, अणागयं खेत्तं ओभासंति ) हे भदन्त ! इस जम्बूद्वीपमें वर्तमान दोनों सूर्य क्या अतीतक्षेत्र को प्रकाशित करते हैं ? किं वा-वर्तमानक्षेत्र को प्रकाशित
महावीर प्रभुनेउत्त२-" गोयमा !” 3 गौतम ! (णो तीय खेत्त गच्छति, पडुप्पन्न खेत्त गच्छति, णो अणागय खेत्त गच्छति ) दीपस्थ અને સૂર્ય વ્યતિકાન્ત ક્ષેત્રમાં જતાં નથી, ગંસ્થમાન ક્ષેત્રમાં પણ જતાં નથી, પરન્ત પ્રતિપન્ન (ગમ્યમાન) ક્ષેત્રમાં જાય છે. અતીત ક્ષેત્રમાં તેઓ જતા નથી, કારણ કે તે ક્ષેત્ર તે તેમના દ્વારા અતિકાન્ત થઈ ગયું હોય છે. તથા અનાગત ક્ષેત્રમાં-ગં સ્વમાન ક્ષેત્રમાં–તેઓ જતા નથી તેનું કારણ એ છે કે તે ક્ષેત્ર વર્તમાન–ગમન વ્યાપારને અવિષયભૂત હોય છે જેટલા આકાશખંડને સૂર્ય પિતાના તેજથી વ્યાપ્ત કરે છે તે આકાશખંડનું નામ ક્ષેત્ર છે.
वे गौतमस्वामी महावीर प्रभुने मेवा प्रश्न पूछे छे -(जबुद्दीवेणं मते! दोवे सूरिया किं तोय खेत्त ओभास ति, पडुप्पन्न खेत ओभास ति, अणागय खेत्त ओभाप्तति ? ) 3 महन्त ! भूद्वीप पन्ने सूर्या शु અતીત ક્ષેત્રને પ્રકાશિત કરે છે? કે વર્તમાન ક્ષેત્રને પ્રકાશિત કરે છે? કે
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૭
