________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श. ७ उ. १० सू. १ धर्मास्तिकायादिवर्णनम्
७९१
artanterस्तान् प्रज्ञापयति, 'तं जहा - धम्मस्थि - कार्य, अधम्मत्थिकार्य, आगासत्थिकार्य, पोग्गलत्थिकाय तद्यथा - धर्मास्तिकायम्, अधर्मास्तिकायम्, आकाशास्तिकायं पुद्गलास्तिकाय चेति । एतच्चतुर्विधम् अजीवकाय प्रज्ञापयतीति पूर्वेण सम्बन्धः, 'एगं च णं समणे णायपुत्ते जीवस्थिकार्य अरूविकार्य जीवकार्य पण्णवेई' एकं च खलु श्रमणो ज्ञातपुत्रः जीवास्तिकायम् अरूपिकायम् - अमूर्तम् जीवकार्य प्रज्ञापयति = केवलं जीवास्तिकायम् अरूपिजीवकाय कथयतीति भावः । जीवास्तिकायपदार्थस्तु - जीवनं जीवः ज्ञानाद्युपयोगः तत्प्रधानः अस्तिकायो जीवास्तिकायस्तमिति बोध्यम् । ' तत्थ णं समणे णायपुत्ते चत्तारि अस्थिकाए अरूविकाए पण्णवेइ' तत्र खलु पञ्चसु अस्तिकायेषु श्रमणो ज्ञातपुत्रः चतुरः अस्तिकायान् अरूपिकायान् प्रज्ञापयति- 'तं जहा - धम्मस्थिअजीवकाय कहा है। अजीवकायका तात्पर्य है 'अजीवत्वे सति कायत्वं' अजीव होकर जो बहु प्रदेशवाले हों ऐसे ये अजीवकाय 'धम्मस्थिकाय अधम्मस्थिकार्य आगासत्थिकार्य पोग्गलत्थिकाय धर्मास्तिकाय, अधर्मास्तिकाय आकाशास्तिकाय और पुद्गलास्तिकाय ये चार कहे गये हैं । 'एगं च णं समणे णायपुत्ते जीवत्थिकाय अरुविका जीवकाय पण्णवेह' तथा उन्हीं श्रमण ज्ञातपुत्र महावीरने एक जीवास्तिकायको अरूपी जीवकाय कहा है । जीवास्तिकाय पदका अर्थ ऐसा है कि ज्ञानादिरूप उपयोगवाला जीव है इस प्रधानतावाला जो अस्तिकाय है 'तत्थ णं समणे णायपुत्ते चत्तारि अस्थिकाए अरूविकाए पण्णवेइ' पांच अस्तिकायोंमें से श्रमणज्ञातपुत्र महावीरने चार अस्तिकायोंको अरूपिकाय कहा है । 'तजहा' वे इस प्रकार से भवभयनुं तात्पर्य मा प्रभाछे- 'अजीवत्वे सति कार्यत्व' लव होवा छतां જે બહુ પ્રદેશાવાળા હાય એવાં અસ્તિકાયોને અજીવકાય કહે છે. તે ચાર અજીવ अस्तिष्ठायोनां नाम मा प्रभा - 'धम्मस्थिकार्य, अधम्मत्थिकार्य, आगासस्थिकाय, पोरगलस्थिकाय' धर्मास्तिप्राय, अधर्मास्तिठाय, आमशास्तिठाय भने पुद्दगोस्तिमय. 'एग चणं समणे णायपुत्ते जीवत्थिकार्य अरूविकार्य जीवकाय पण्णवेइ' तथा मे श्रम ज्ञातपुत्र महावीरे भेला लवास्तिकायनेन मइयी જીવકાય કહ્યુ છે. જીવાસ્તિકાયના ભાવાય આ પ્રમાણે છે– જ્ઞાનાનંદ રૂપ ઉપયોગનું નામ જીવ છે. આ જ્ઞાનાદિ રૂપ ઉપયોગની પ્રધાનતા જેમાં હોય છે. તે અસ્તિકાયને જીવાસ્તિआय डे छे. 'तत्थणं समणे णायपुत्ते चत्तारि अस्थिका पण्णवे तंजा' પાંચ અસ્તિકાયોમાંના નીચે પ્રમાણે ચાર અસ્તિકાયાને શ્રમણ જ્ઞાતપુત્ર મહાવીરે
•
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : પ
,
