________________
६२४
भगवतीसूत्रे
रूपाणि अनिध्याय खलु द्रष्टुम् यः खलु नो प्रभुः मार्गतो रूपाणि अनवेक्ष्य खलु द्रष्टुम्, यः खलु नो प्रभुः पार्श्वतो रूपाणि अनवलोक्य खलु द्रष्टुम् यः खलु नो प्रभुः ऊर्ध्वरूपाणि अनालोक्य खलु द्रष्टुम् यः खलु नो प्रभुः अधो रूपाणि अनालोक्य खलु द्रष्टुम्, एष खलु गौतम ! प्रभुरपि अकामनिकरणं वेदनां वेदयति ॥ मृ० ४ ॥
अणिज्झाइत्ता णं पासिन्तए, जेणं नो पभू मग्गओ रुवाई अणवयक्वित्ताणं पात्तिए, जे णं नो पभू पासओ रुवाई, अणवलोइसा णं पासितए, जे णं णो पभू उड्ढ रुवाइ अणालोएत्ता णं पासितए, जे णं नो पभू अहेरूवाई अणालोइत्ता णं पात्तिए, एस णं गोयमा ! पभू वि अकामनिकरणं वेयणं वेएइ) समर्थ होते हुए भी संज्ञी होते हुए भी जैसे जीव अंधकार में रूपोंको देखनेके लिये शक्त नहीं होता है, सामने रखे हुए पदार्थोंको भी बिना अवलोकन किये देख नहीं सकता है, पोछे देखे बिना जैसे पीछे रखे हुए पदार्थोंको जीव नहीं देख सकता है, पास में रहे हुए पदार्थको जीव उपयोगकी अस्थिरतामें जैसे नहीं जान सकता है, ऊपर रखे हुए पदार्थों को भी जैसे विना देखे जीव नहीं देख सकता है, इसी तरह से हे गौतम ! समर्थ हुआ भी जीव उपयोगाभाव दशामें अनिच्छापूर्वक वेदनाका वेदन करता है ।
टीकार्य-जीवका अधिकार होने से यहाँ सूत्रकारने असंज्ञी जीव अणवलोइत्ताणं पात्तिए जे णं णो पभू उडूं रूवाई अणालोएत्ता णं पासित्तए, जेणं ना पभू अहेरूबाई अणालाइत्ताणं पासित्तए, ए स णं गोयमा ! पभू वि अकामनिकरणं वेयणं वेएइ ) समर्थ होवा छतां पशु સન્ની હેાવા છતાં પણ જેમ જીવ અંધકારમાં રૂપાને જોઇ શકતા નથી. સામે રહેલા પદાર્થ તે પણ જેમ તે અત્રલેાકન કર્યાં વિના ઢેખી શકતા नथी, પાછળ રહેલી વસ્તુને પાછળ નજર કર્યાં વિના જેવી રીતે જોઈ શકતા નથી, પાસે રહેલી વસ્તુને પશુ જીવ ઉપયેગની અસ્થિરતામાં જેમ જોઇ શકતા નથી, ઉપર રહેલા પદાર્થને ઊંચી નજર કર્યા વિના જેમ તે જોઇ શકતા નથી, નીચે રહેલા પદાર્થને પણ નીચી નજર કર્યાં વગર જેમ જીવ જોઈ શકતા નથી. એજ પ્રમાણ સમર્થ હાય એને જીવ પણ ઉપયોગ રહિત શામાં અનિચ્છાપૂર્વક વેદનાનું વેદન કરે છે
ટીફા’– જીવના અધિકાર ચાલે છે, તેથી સૂત્રકારે અહીં અસજ્ઞી આદિ જીવાની
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : પ
