________________
५९८
भगवतीसूत्रे ये ते कामाः मनोज्ञाः शब्दाः मनोज्ञानि संस्थानानि, मनोज्ञा वर्णाश्च किं रूपिणः, रूपं मूर्तत्वं तदस्ति एषां ते रूपिणः सन्ति ? अथवा कामाः किम् अरूपिणः मन्ति ? भगवानाह-'गोयमा ! रूबी कामा, णो अरूवी कामा' हे गौतम ! कामाः रूपिणः सन्ति, नो अरूपिणः कामाः, तेषां खलु कामानां पुद्गल पूछा है 'रूवी भंते ! कामा, अरूवीकामा ?' हे भदन्त ! कामरूपी हैं या काम अरूपी हैं ? जो केवल अभिलाषा के हो विषयभूत हों विशिष्ट शारीरिक स्पर्श द्वारा भोगनेमें जो न आवे वे यहां काम पद के वाच्य अर्थ प्रकट किये हैं जैसे मनोज्ञ संस्थान, मनोज्ञवर्ण ये सब इच्छाके ही विषयभूत होते हैं परन्तु विशिष्ट शरीरस्पर्शद्वारा इनका उपभोग नहीं होता है । रूपनाम मूर्त्तत्वका है यह जिसमें होता है वह रूपी है । रूपसे केवल एकरूप गुणकोही ग्रहण नहीं किया गया है किन्तु इसे उपलक्षक पद मानकर रस, गंध, और स्पर्श इन सबको ग्रहण किया गया है अतः रूप, रस, गंध और स्पर्श ये चारों गुण जिसमें पाये जाते हैं उसका नाम रूपी है ऐसा जानना चाहिये । इस प्रश्नके उत्तरमें प्रभु उनसे कहते हैं कि हे गौतम ! "रूवी कामा णो अरूवीकामा काम मनोज्ञशब्द, मनोज्ञसंस्थान और मनोज्ञवर्ण ये सब रूपी मूर्तिक हैं इन्द्रियोंके विषयभूत हैं । अरूपी अमूर्तिक नहीं हैं । क्यों कि ये काम पुद्गल के धर्म ( જે કેવળ ઈચ્છાના વિષયરૂપ જ છે વિશિષ્ટ શારીરિક સંપર્શ દ્વારા જેને ભેળવવામાં આવી શકતા નથી તેને અહીં કામ પદની વાચ્યાર્થ રૂપે પ્રકટ કરવામાં આવેલ છે જેમકે મનેz શબ્દ, મનેઝ આકાર અને મનેઝ વર્ણ, એ વસ્તુઓ ઇચ્છાના વિષયરૂપ જ હોય છે, પરંતુ વિશિષ્ટ સ્પર્શ દ્વારા તેમનો ઉપગ થઈ શક્તા નથી. “ રૂ૫” એટલે મૂર્તતા જે વરતુમાં મૂવ હોય છે તે વસ્તુને રૂપી કહે છે. અહીં રૂપ પદ દ્વારા એકલા રૂપગુણને જ ગ્રહણ કરવામાં આવેલ નથી, પણ તેને ઉપલક્ષદ્ધ પદ માની ને રસ, ગંધ અને સ્પર્શને પણ ગ્રહણ કરવામાં આવેલ છે. તેથી રૂપ, રસ, ગંધ અને સ્પર્શ, આ ચારે ગુણને જેનામાં સદૂભાવ હોય છે, તેને જ રૂપી કહે છે, એમ સમજવું.) गौतम स्वामीना प्रश्न उत्त२ मापता महावीर प्रभुने छ • गोयमा' गौतम " रूवी कामा, णो अरूवी कामा " आम भनाज्ञ श६, मनोज संस्थान ( २मा१२ ) भने भनाश , से सौ ३थी ( भूति' ) छ भने छन्द्रिय अभ्य छ, કામ અરૂપી અમૃત્તિક નથી. એ કામ પુઠ્ઠલના ધર્મરૂપ હેવાથી મૂર્તિક (રૂપી) છે. મનેઝ શબ્દ અને મનેઝ આકારમાં તે પુદ્ગલના ચારે ગુણોને સદભાવ જોવામાં આવે
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૫
