________________
५३८
भगवतीसूत्रे कम्मा कज्जति' हे भदन्त ! अस्ति संभवति खलु नैरयिकाणाम् अकर्कश वेदनीयानि कर्माणि क्रियन्ते भवन्ति । भगवानाह-गोयमा ! णो इणद्वे समढे' हे गौतम ! नायमर्थः समर्थः, नैरयिकाणां संयमाभावात् प्राणातिपातादिविरमणाभावेन सुखरूपाकर्क शवेदनीयानि कर्माणि न भवन्ति । एवं जान वेमाणियाणं, नवरं मणुस्साणं जहा जीवाणं' एवं नैरयिकवदेव यावत्-भवनपतिमारभ्य वैमानिकान्तानां संयमाभावात् प्राणातिपातादिविरमणाभावेन अकर्क शवेदनीयानि कर्माणि न भवन्ति, किन्तु नवरं-विशेषो मनुष्याणाम्, यथा समुच्चयजीवानां संयमेन प्राणातिपातादि विरमणद्वारा अकर्क शवेदनीयानि कर्माणि भवन्ति तथैव मनुष्याणां प्राणातिपातादि नेरइया णं अककसवेयणिज्जा कम्मा कज्जति' हे भदन्त ! क्या यह बात है कि नैरयिक जोवोंके अकर्कशवेदनीय कर्म बंधते हैं ? इसके उत्तरमें प्रभु उनसे कहते हैं कि 'गोयमा' हे गौतम ! 'णो इणद्वे सम?' यह अर्थ समर्थ नहीं है । क्यों कि नैरयिकोंमें प्राणातिपात आदिके विरमण के अभावसे संयमका अभाव रहता है अतः उनके सुखरूप अकर्कशवेदनीयकर्मो का बंध नहीं होता है । 'एवं जाव वेनाणियाणं नवरं मणुस्साणं जहा जीवाणं' इसी तरहसे यावत् भवनपतिसे लेकर वैमानिक तकके देवोंके भी जानना चाहिये । अर्थात् इनके भी प्राणातिपात आदिके विरमणके अभाव में सयमका अभाव रहता है अतः संयम निमित्तक अकर्कश वेदनीयकर्मो का बंध इनको नहीं होता है । परन्तु मनुष्योंमें विशेषता है क्यों कि इनमें समुच्चय जीवोंकी तरह संयमसे माणातिपात आदि विरमण नेपइयाणं अक्कसवेयणिज्जा कम्मा कज्जति ?' हे महन्त ! शुमेवी पात समका શકે છે કે નારક છો અકર્કશ(સુખકારક) વેદનીયકર્મ બાંધતા હોય છે. તેને ઉત્તર આપતા महावीर प्रमुछे 'गोयमा !' हे गौतम ! 'णो इणने समटे मे सलवा શકતું નથી, કારણ કે નારકમાં પ્રાણાતિપાત આદિને પરિત્યાગ સંભવી શકતો નથી. તેથી તેમનામાં સંયમને અભાવ રહે છે, તે કારણે તેઓ દ્વારા સુખરૂપ અકર્કશવેદનીય भन ५ थता था ‘एवं जाव वेमाणियाणं नवरं मणुस्साणं जहा जीवाणं' એજ પ્રમાણે ભવનપતિથી લઈને વૈમાનિક સુધીના દેવના વિષયમાં પણ સમજવું. એટલે કે તેમનામાં પણ પ્રાણાતિપાત આદિના વિરમણને અભાવે સંયમને અભાવ રહે છે, તે કારણે તેઓ પણ અકર્કશ વેદનીય કર્મ બાંધતા નથી. પરંતુ મનુષ્યમાં એ વિશેષતા છે કે તેઓ સામાન્ય જીવની જેમ પ્રાણાતિપાત આદિ પાપકર્મોને પરિત્યાગ
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૫
