________________
प्रमेयचन्द्रिकाटीका श.७ उ.२ मू.३ प्रत्याख्यानस्वरूपनिरूपणम् ४०५ 'एएसि णं भंते ! जोवाणं सव्वउत्तरगुणपच्चक्खाणीणं० १' हे भदन्त ! एतेषां खलु जीवानां सर्वोत्तरगुणप्रत्याख्यानिनां, देशोत्तरगुणमत्याख्यानिनाम्, अप्रत्याख्यानिनां च मध्ये कतरे जीवाः कतरेभ्यो जीवेभ्यः स्तोका वा, बहुका वा, तुल्या वा, विशेषाधिका वा स्युः ? भगवानाह- 'अप्पाबहुगाणि तिण्णि वि जहा पढमे दंडगे, जाव-मणुस्साणं' हे गौतम ! अल्पबहत्वानि त्रीण्यपि जीव-पञ्चेन्द्रिय तिर्यग्योनिक-मनुष्यसम्बन्धीनि सर्वोत्तरमन से होने के कारण उसके अभाव में वह नहीं होता है। अब नैरयिक और चारों प्रकार के देव-सो इनमें प्रत्याख्यान धारण करने की योग्यता ही नहीं है। प्रत्याख्यान का ग्रहण करना पंचमगुणस्थान से प्रारंभ होता है। इनमें चतुर्थगुणस्थानतक के सिवाय और आगे के गुणस्थान हो नहीं सकते हैं। अब गौतमस्वामी प्रभु से ऐसा पूछते हैं कि-'एसि णं भंते ! जीवाणं सव्व उत्तरगुणपञ्चक्खाणी णं. हे भदन्त ! इन सर्वोत्तरगुणप्रत्याख्यानियों में, देशोत्तरगुणप्रत्याख्यानियों में और अप्रत्याख्यानियों में कौन २ से जीव किन २ जीवों की अपेक्षा कम हैं, किन २ जीवों की अपेक्षा बहुत है किन २ जीवों के समान हैं और किन २ जीवों से विशेषाधिक हैं ? इसके उत्तर में प्रभु उनसे कहते हैं कि- 'अप्पा बहुगाणि तिणि वि जहा पढमे दंडगे जाव मणुस्साणं' जीव, पंचेन्द्रिय तियेञ्च और मनुष्य संबंधी जो सर्वोत्तरगुणप्रत्याख्यानी विषयक, પ્રત્યાખ્યાન ધારણ કરવાને સંબંધ તે મન સાથે હોય છે, મનને અભાવે પ્રત્યાખ્યાન કયાંથી સંભવી શકે? હવે રહી નારક અને ચાર પ્રકારના દેવની વાત. તેમનામાં તે પ્રત્યાખ્યાન ધારણ કરવાની યોગ્યતા જ હોતી નથી. પ્રત્યાખ્યાન ગ્રહણ કરવાને પાંચમા ગુણસ્થાનથી પ્રારંભ થાય છે. નારકો અને દેવોમાં તો ચતુર્થ ગુણરથાન સુધીના જ ગુણસ્થાને હોય છે, તે પછીના ગુણસ્થાનેને ત્યાં સદ્દભાવ નથી. તેથી તેઓ अप्रत्याध्यानी हाय छे. हुवे गौतम स्वामी । प्रश्न पूछे छे 8- 'एएसि गं भंते ! जीवाणं सव्व उत्तरगुणपच्चक्खाणीणं.' त्याहि. महन्त ! सत्तिगुष्य પ્રત્યાખ્યાની અને અપ્રત્યાખ્યાની જીવોની સંખ્યાની અપેક્ષાએ સરખામણી કરવામાં આવે તો કયા કયા છો ક્યા કયા જીવો કરતાં ઓછાં છે? કયાં ક્યા છે કયા કયા જીવો કરતાં વધારે છે? કયા કયા છ ક્યા કયા જીવોને બરાબર છે ? કયા ક્યા છે ક્યા કયા છો કરતાં વિશેષાધિક છે?
उत्तर- 'अप्पाबहुगाणि तिण्णि वि जहा पढमे दंडगे जाव मणुस्साणं' જેવી રીતે મૂલગુણ પ્રત્યાખ્યાની આદિ વિષયક પહેલા દંડકમાં (અભિલાપમાં) જીવ,
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૫
