________________
-
प्रमेयचन्द्रिका टीका श.७ उ.२ न.२ प्रत्याख्यानस्वरूपनिरूपणम् ३७१ इवायाओ वेरमणं, जाव-सव्वाओं परिग्गहाओ वेरमणं' सर्वस्मात् सूक्ष्मबादर रूपात् माणातिपातात् जीव हिंसालक्षणात् करणत्रययोगत्रयपूर्व कं विरमणम् विरतिः निवृत्तिः यावत्-सर्वस्मात् मृषावादात् विरमणम्, सर्वस्माद् अदत्तादानाद् विर. मणम्, सर्वस्मात् मैथुनाद् विरमणम्, सर्वस्मात् परिग्रहाद् विरमणम्, एतत् पश्चमहाव्रतरूपं सर्व मूलगुणप्रत्याख्यानम् । गौतमः पृच्छति-'देसमूलगुणपच्चकखाणेणं भंते ! कइविहे पण्णत्ते?' हे भदन्त ! देशमूलगुणप्रत्याख्यानं खलु कतिविधं प्रज्ञप्तम् ? भगवानाह-'गोयमा ! पंचविहे पण्णत्ते' हे गौतम ! देशजहा' जो इस प्रकार से है-'सव्वाओ पाणाइवायाओ वेरमणं जाव सव्वाओ परिग्गहाओ वेरमणं' समस्त-सूक्ष्म और बादर जीवों के हिंसा रूप प्राणातिपात से करणत्रय-कृत, कारित और अनुमोदना एवं मन वचन कायरूप योगत्रय को लेकर निवृत्ति होना यावत्समस्त मृषावाद से निवृत्ति होना, समस्त अदत्तादान से निवृत्ति होना, समस्त मैथुन से निवृत्ति होना एवं समस्त परिग्रह से निवृत्ति होना, अर्थात् हिंसा, झूठ, चोरी, कुशील और परिग्रह इन पांच पापों का नौ कोटि से सर्वथा त्याग करना. सो इस प्रकार का यह त्याग पांचमहाव्रतरूप कहा गया है और यही सर्वमूलगुणप्रत्याख्यान है । अब गौतम प्रभुसे ऐसा पूछते हैं कि 'देसमूलगुणपच्चक्खाणे णं भंते ! कइविहे पण्णत्ते' हे भदन्त ! देशमूलगुणप्रत्याख्यान कितने प्रकारका कहा गया है ? इसके उत्तरमें प्रभु कहते हैं कि 'गोयमा' ___ 'सव्वाओ पाणाइवायाओ वेरमणं जाब सव्वाओ परिग्गहाओ वेरमणं' (૧) સમસ્ત પ્રાણાતિપાતથી વિરકત થવું એટલે કે સૂક્ષમ અને બાદર (સ્થલ) જીવોની હિંસારૂપ પ્રાણાતિપાતને ત્રણ કરણ અને ત્રણ વેગની અપેક્ષાએ પરિત્યાગ કરે. (કૃત, કારિત અને અનુમોદનારૂપ ત્રણ કરણ કહ્યા છે, અને મનયોગ, વચનગ અને કાયાગરૂપ ત્રણ વેગ કહ્યા છે. એટલે કે મન, વચન અને કાયાથી હિંસા કરવી નહીં, કરાવવી નહીં અને અનુમોદના કરવી નહીં, એ પ્રકારનું વ્રત. (૨) સમસ્ત મૃષાવાદથી નિવૃત્ત થવું, (૩) સમસ્ત અદત્તાદાનથી નિવૃત્ત થવું. (૪) સમસ્ત મૈથુનથી નિવૃત્ત થવું, (૫) સમસ્ત પરિગ્રહથી નિવૃત્ત થવું. એટલે કે હિંસા, અસત્ય, ચિરી અબ્રહ્મ અને પરિગ્રહ, આ પાંચે પાપને નવ કેટિએ સર્વથા ત્યાગ કરવો. આ પ્રકારના ત્યાગને પાંચ મહાવ્રતરૂપે ગણવામાં આવે છે, અને તે પાંચ મહાવ્રતોને જ સમૂલગુણ પ્રત્યાખ્યાન કહે છે.
गौतम स्वामीनप्रश्न- 'देसमूलगुणपच्चक्खाणे णं भंते ! कइविहे पण्णत्ते ?? 3 महन्त ! शभूबष्णु प्रत्यायानना ४८मा २ ४या छ ?
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૫
