________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श. ७ उ. २ मृ. १ प्रत्याख्यानस्वरूपनिरूपणम्
३५९
कृतकारितानुमोदितभेदेन त्रिमकारकं करणमाश्रित्य त्रिविधेन मनोवाक्काय लक्षणेन त्रिप्रकारकेण योगेन असंयत-विरत - प्रतिहतप्रत्याख्यातपापकर्मा, संयतः वर्तमानकालिक सर्वसावधानुष्ठाननिवृत्तः, विरतः = अतीतकालिकपापात् जुगुप्सा पूर्वकम्, भविष्यति च संवरपूर्वकम् उपरतः, अत एवं प्रतिहतं वर्त्तमानकाले स्थित्यनुभागहासेन नाशितं प्रत्याख्यातं = पूर्वकृतातिचारनिन्दया, भविष्यत्यकरणेन निराकृतं पापकर्म = पापानुष्ठानं येन स प्रतिहतप्रत्याख्यातपापकर्मा, तद्भिन्नःअसंयत-विरत प्रतिहत-प्रत्याख्यात पापकर्मा असंयतत्वाविरतत्वाऽप्रतिहताऽपस्याख्यातपापकर्मत्वयुक्त इत्यर्थः । तथा सक्रियः कायिकयादिक्रियासहितः, असंवृतः, न संवृतम् आश्र द्वारं येन स तथा असंवृताश्रवद्वारः, एकान्तदण्डः, एकान्तेन सर्वथा परान् दण्डयति यः स एकान्तदण्डः = एकान्तेन प्राणाति पातादिकर्मक इत्यर्थः, एकान्तबालः सर्वथाज्ञानरहितश्चापि भवति ।
BOGD
अथ सु
सर्वजीवों में, सर्वसत्वोंमें कृत, कारित, अनुमोदना के भेदसे त्रिप्रकारक करणको आश्रित करके त्रिविध मनवचनकायरूप योगसे वर्तमानकालिक सर्वसावधानुष्ठानसे निवृत्त नहीं होता है, अतीतकालिक पापसे जुगुप्सापूर्वक और भविष्यत्कालमें संवरपूर्वक वह उपरत नहीं होता है, इसलिये वह अप्रतिहत और अप्रत्याख्यात पापकर्मा बना रहता है । ऐसी स्थिति में वह कायिकी आदि क्रियासे युक्त बना हुआ अपने आस्रवद्वारका निरोध नहीं करता है अतः वह एकान्तरूप से प्राणातिपात आदि कर्मका कर्त्ता तथा सर्वथा ज्ञानरहित अज्ञानी कहा गया है । तात्पर्य कहनेका यह है कि जो जीव ऐसा कहता है कि मैंने समस्त प्राणादिकों के विषय में विराधना करनेका प्रत्याख्यान कर दिया है ऐसा वह जीव यदि કારિત અને અનુમાદનના ભેદથી ત્રણે પ્રકારના કરણાની અપેક્ષ એ) તથા મન, વચન અને કાયાના ચેગની અપેક્ષાએ (ત્રણે પ્રકારના ચેત્રની અપેક્ષાએ) વર્તમાનકાલિક સ સાવદ્યાનુષ્ઠાનેથી ( દોષયુક્ત પ્રવૃત્તિથી ) નિવૃત્ત થા નથી, ભૂતકાલિક પાપોથી નિંદપૂર્વક અને ભવિષ્યકાળમાં સંવરપૂર્વક તે ઉપરત થતા નથી, તેથી તે જીવ અપ્રતિહુત અને અપ્રત્યાખ્યાત પાપકર્માં બનેલેા રહે છે. એવી પરિસ્થિતિમાં તે કાચિકી આદિ ક્રિયાથી યુકત રહેતા હેાવાથી પેાતાના આસવદ્વારના નિધ કરતા નથી. તેથી તેને એકાન્તતઃ પ્રાણાતિપાત આદિ કર્મના કર્તા તથા સથા જ્ઞાનરહિત (અજ્ઞાની) કહેવામાં આવ્યા છે. આ સમસ્ત કથનનું તાત્પય એ છે કે સમસ્ત પ્રાણાદિની વિરાધના કરવાના પ્રત્યાખ્યાન કરનારા જીવ, જો જીવાદિક તત્ત્વના વિશેષજ્ઞાનથી યુકત હેાય છે,
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : પ
