________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श. ७ उ. १.७ अदुःखीजीवनिरूपणम्
२९९
रहितस्य नैरयिकस्य दुःखेन कर्मणा बद्धत्वासंभवात्, अन्यथा सिद्धस्थापि तद्रहितत्वेन तद्बद्धत्वापत्तेः, 'एवं दंडओ जाव वेमाणियाणं' एवं नैरयिकवदेव दण्डको विज्ञेयः कियत्पर्यन्तमित्याह - यावद् वैमानिकानां वैमानिकपर्यन्तानाम्
मिथ्यात्व आदि कर्म से स्पृष्ट होता है ? इस के उत्तर में प्रभु गौतम से कहते हैं कि 'गोयमा' हे गौतम! 'दुःखी नेरइए दुक्खेणं फुडे, णो अदुक्खी नेरइए दुक्खेणं फुडे' जो नारकजीव दुःखजनक कर्मवाला होता है वही दुःखजनक कर्म से स्पृष्ट हुआ करता है, अदुःखी दुःखजनक कर्म से रहित-नारकजीव दुःखजनक कर्म से स्पृष्टबद्ध नहीं हुआ करता है । क्यों कि दुःख हेतुकर्म से रहित हुए नारकजीव में दुःखकर्म द्वारा बद्धवकी असंभवता है यदि दुःखकर्म से रहित हुए नारक जीव में दुःखकर्मद्वारा बद्धता मानी जावे तो ऐसी स्थिति में वही पूर्वोक्त दोष अर्थात् सिद्ध जीव के भी दुःखकर्म द्वारा स्पृष्टता मानने का प्रसंग प्राप्त होगा । क्यों कि जैसे- दुःखजनक कर्म से रहित भी नारक जीव में दुःखजनक कर्म द्वारा आप स्पृष्टता मानते हो तो फिर सिद्ध जीव में भी दुःखजनक कर्म द्वारा स्पृष्टता माननेमें क्या बाधा हो सकती है अतः इस अनिष्टप्रसंग से आपको यही मानना चाहिये कि दुःखजनक कर्म से स्पृष्ट जीव में ही दुःखजनक कर्म द्वारा स्पृष्टता होती है, दुःखजनक कर्म से अस्पृष्ट हुए जीव में नहीं । 'एवं दंडओ जाव वेमाणियाणं' नैरयिक जीव की तरह से ही
કર્મોથી સ્પષ્ટ હાય છે, દુ:ખજનક કમથી રહિત હાય એવા નારક જીવ દુ:ખજનક કમથી સ્પૃષ્ટ (અદ્ધ) હાતા નથી, કારણ કે દુઃખના કારણરૂપ કમ'થી રહિત હાય એવા નારક જીવમાં દુ:ખજનક ક દ્વારા અદ્વૈતની અસંભવિતતા હોય છે. જો દુઃખક'થી રહિત હાય એવા નારક જીવમાં દુ:ખજનક ક દ્વારા પૃષ્ટતા માનવામાં આવે, તે એવી સ્થિતિમાં સિદ્ધ જીવમાં પણ દુ:ખજનક કર્મ દ્વારા પૃષ્ટતા માનવાના પ્રસ`ગ પ્રાપ્ત થશે. કારણ કે દુ:ખજનક કર્યાંથી રહિત નારક જીવમાં દુ:ખજનક કારા પૃષ્ટતાને જો આપ માનતા હા, તા સિદ્ધજીવમાં પણુ દુ:ખજનઃ કર્મ દ્વારા સ્પષ્ટતા માનવી જ પડશે! પણ એ વાત તા અસંભવિત છે. તેથી આપે એ વાત જ માનવી પડશે કે દુઃખજનક ક્ર દ્વારા સ્પષ્ટ જીવમાં જ દુઃખજનક કદ્રારા પૃષ્ટતા થાય છે, દુ:ખજનક કમથી અસ્પૃષ્ઠ હોય એવા જીવમાં દુઃખજનક ક`દ્વારા સૃષ્ટતા સંભવી શકતી નથી. ' एवं दंडओ जाव वेमाणियाणं' ना२४ कवोनी बेस४ वैमानि पर्यन्तना
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : પ
