________________
अमेयचन्द्रिका टीका श. ७ उ.१ सू.७ अदुःखीजीवनिरूपणम् २९७ ____टीको-पूर्वम् अकर्मणो वक्तव्यता प्रोक्ता, साम्प्रतं तत्मतिपक्षभूतस्य सकमणो वक्तव्यतामाह-'दुक्खी णं भंते' इत्यादि । 'दुकरखी णं भंते ! दुक्खेणं फुडे ?' गौतमः पृच्छति-हे भदन्त ! दुःखी दुःखजनकत्वात् दुःखं मिथ्यात्वादि कर्म कारणे कार्योपचारात्, तादृशकर्मवान् जीवो दुःखी दुःखेन दुःखजनक कर्मणा स्पृष्टः बद्धः किम् ? अथवा 'अदुकखी दुकखणं फुडे' अदुःखी दुःखजनककर्मरहितो जीवः दुःखेन दुःखजनककर्मणा स्पृष्टः बद्धः ? भगवानाह-गोयमा ! दुक्खी दुक्खेणं फुडे, णो अदुक्खी दुक्खे णं फुडे' हे गौतम ! दुःखी दुःख
टीकार्थ-अभीर अकर्माजीवके विषयमें वक्तव्यताका कथन सूत्रकारने किया है अब वे इस सूत्रद्वारा सकर्माजीवके विषयकी वक्तव्यताका कथन कर रहे हैं इसमें गौतमने प्रभुसे ऐसा पूछा है कि 'दुक्खी णं भंते ! दुक्खेणं फुडे' हे भदन्त ! दुःखी जीव दुःखसे स्पृष्ट-बद्ध हुआ है कि 'अदुक्खी दुक्खेणं फुडे' अदुःखी जीव दुःखसे स्पृष्ट-बद्ध हुआ है ? कारणमें कार्यका उपचार होने से दुःखजनक मिथ्यात्व आदिकर्म यहां दुःख शब्दसे गृहीत हुए हैं ऐसे दुःखवालो दुःखजनककर्मवाला जो जीव है वह दुःखी शब्दका वाच्य है। ऐसा दुःखजनक कर्मवाला जीव दुःख जनककर्म से स्पृष्ट-बद्ध हुआ है ? कि जो दुःखजनक कर्म से रहित है वह जीव दुःख जनक कर्म से बद्ध हुआ है ? ऐसा सार इस प्रश्न का है। इसके उत्तर में प्रभु उनसे कहते हैं कि गोयमा ! दुक्खी રીતે ગ્રહણ કરે છે. (૩) દુઃખી દુઃખની ઉદીરણ કરે છે (૪) દુઃખી દુઃખનું વેદન કરે छ, भने (५) भी मनी नि । ४२ ७.
ટીકાથ– પહેલાના સત્રમાં સૂત્રકારે અકર્માજીવને વિષે (કર્મરહિત જીવ વિષે વકતવ્યતાનું કથન કર્યું. હવે સૂત્રકાર સકર્માજીવના વિષયમાં વકતવ્યતાનું કથન કરે છે. આ વિષયને અનુલક્ષીને ગૌતમ સ્વામી મહાવીર પ્રભુને એવો પ્રશ્ન પૂછે છે કે'दुक्खीणं भंते ! दुक्खेणं फुडे, अदुक्खी दुक्खेणं फुडे ?' हे महन्त ! भी જીવ દુઃખથી સ્પષ્ટ (બદ્ધ) થયેલ હોય છે, કે અદુઃખી છવ દુઃખથી પૃષ્ટ (બદ્ધ) થયેલ હોય છે કારણ વિના કાર્ય સંભવી શકતું નથી. કારણમાં કાર્યને ઉપચાર હોવાથી દુખજનક મિથ્યાત્વ આદિ કર્મને અહીં “દુઃખ શબ્દથી ગ્રહણ કરવામાં આવેલ છે. એવા દુખવાળે – દુ:ખજનક કર્મવાળે જે જીવ હોય છે તેને “દુ:ખી શબ્દના વાસ્થરૂપે અહીં ગ્રહણ કરવામાં આવેલ છે. એ દુઃખજનક કર્મવાળે છવ દુઃખજનક કર્મથી પૃષ્ટ (બદ્ધ) હોય છે, કે જે જીવ દુ:ખજનક કર્મથી રહિત હેય છે તે દુઃખજનક કર્મથી સ્પષ્ટ હૈય છે? એ આ પ્રશ્નને ભાવાર્થ છે. તેને
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૫
