________________
२७०
भगवतीसूत्रे अन्यतरं कमप्येकं त्रसं प्राणम् असावधानतया विहिस्यात्-हन्यात् ‘से गं भंते ! तं वयं अइचरइ?' हे भदन्त ! स खल्ल पूर्वोक्तः अन्यतरत्रसजीवहन्ता तद्वतम्-त्रसपाणवधाकरणव्रतम् अतिचरति ? उल्लङ्घयति, तद्वतोल्लसन तस्य भवति किम् ? भगवानाह 'णो इण? समहे, णो खलु से तस्स अतिवायाए आउटइ' हे गौतम ! नायमर्थः समर्थः स खलु सप्राणवधपत्याख्याता पृथिवीखननसमये आकस्मिकत्रसजीवविराधनासंभवेऽपि त्रसपाणवधाकरणव्रत नातिचरति न तद् व्रत खण्डितं भवति । तत्र कारणमाह न खलु स तद्वधपत्याख्याता श्रावकः तस्य अन्यतरत्रसजीवस्य अतिपाताय विराधनाय आवर्तते प्रवर्तते न तद्वधमुद्दिश्य तस्य प्रवृत्तिर्भवति, सामान्यरीत्या जाता है 'से णं भंते ! तं वयं अतिचरई' तो इस तरहसे सवधकर्ता वह श्रावक त्रसप्राणवध अकरणरूप अपने व्रतमें अतिचार लगाता है क्या ? इस तरहके हुए कामसे उसका वह व्रत उल्लंधित हो जाता है ? इस प्रश्नके उत्तरमें प्रभु उनसे कहते हैं कि 'णो इणढे सम?' हे गौतम ! यह अर्थ समर्थ नहीं है 'णो खलु से तस्स अइवायाए आउट्टई' अर्थात् त्रस प्राणवध प्रत्याख्याता वह श्रावक पृथिवी को खोदते समय आकस्मिक रूप से हुए उस जीव के प्राणातिपात के समय अपने त्रसप्राणवध अकरणरूपव्रत में अतिचार नहीं लगाता है अर्थात् इस स्थिति में त्रसवध हो जाने पर भी उसका व्रत खण्डित नहीं होता है इसमें कारण यह है कि वह त्रसवध प्रत्याख्याता श्रावक उस प्रसजीव के मारने के लिये 'से णं भंते ! तं वयं अतिचरइ' शुते श्राप सपने १५ न ४२पार्नु व्रत લીધું છે તે વ્રતમાં અતિચાર (દેષ) લાગે છે ખરો ? શું એ રીતે ત્રસજીવની હિંસા થઈ જવાથી તેના વ્રતનું ખંડન થાય છે ખરું? મહાવીર પ્રભુ તેમને જવાબ આપે છે કે 'णो इणते समटे गौतम ! मेवात सरासर नथी. 'णो खल से तस्स अइवायाए आउई' मेले ते श्रभो।पासना तर्नु मे २नी परिस्थितिमा ખંડન થતું નથી. તેનું કારણ એ છે કે ત્રસજીવની હિંસા ન કરવાના વ્રતવાળા તે શ્રાવકે જાણી જોઈને તે હિંસા કરી નથી. તે શ્રાવક તે ત્રસજીવને મારવાને માટે સંકલ્પપૂર્વક પ્રવૃત્ત થ ન હતું, પણ અજાણતા જ તેનાથી તે ત્રસછવને વધ થઈ ગયે હતું. તેથી તેના વ્રતને અતિચાર (દ) લાગતા નથી. દેશવિરતી શ્રાવક કે જે ત્રસજીની હિંસાને ત્યાગ કરે છે તે “હું જાણી જોઈને ત્રસજીવની હિંસા નહીં કરું? એ રીતે જ ત્રણહિંસાના ત્યાગનું વ્રત લે છે. તેથી દેશવિરતી શ્રાવક કે જેણે ત્રસજીવના
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૫
