________________
प्रमेवचन्द्रिका टीका श. ७ उ. १ सु. १ जीवस्याहारकाना हारका दिनिरूपणम् २४९ परभवे प्रथमसमये उत्पद्यते तदा परभवायुषः प्रथमसमये एव आहारकः सम्पद्यते, यदा तु वक्रगत्या एकतो वक्रया श्रेण्या गच्छन् समयद्वये तत्रोत्पद्यते तदा प्रथमसमये वक्रं अनाहारको भवति उत्पत्तिस्थानानवाप्तौ तदाहरणीय
पुद्गलाभावात् ।
उत्पादस्थान को जाता हुआ जीव परभव में प्रथम समय में ही जब उत्पन्न हो जाता है, तब परभव की आयु के प्रथम समय में ही वह आहारक हो जाता है। तथा जब वक्रगति से - एक तो वक्रश्रेणि से यह जीव उप्ताद स्थान को जाता है तब दो समय में वह वहाँ उत्पन्न होता है ऐसी स्थिति में प्रथम समयवाले मोडे में यह जीव अनाहारक रहता है । क्यों कि प्रथम मोडे में घुमाव में यह जीव उत्पत्तिस्थान में पहुँचता नहीं है । इसलिये आहारणीय मुद्गलों को ग्रहण करने के अभाव में यह अनाहारक रहता है । तात्पर्य इस कथन का यह है कि गतिशील पदार्थ जीव और पुद्गल ये दो ही हैं । सो यहां पुद्गल की गति का तो विचार चल नहीं रहा है- जीव की परभव को जाते समय की गति - अन्तराल गति का ही विचार चल रहा है- सो यह गति दो प्रकार की होती है एक ऋजु और दूसरी वक्र जीव जब ऋजुगति से स्थानान्तर - परभव में जन्म धारण करने के लिये अपनी पूर्वपर्याय को छोडकर गमन करता है तब ઋજુગતિથી (સીધી ગતિથી, વળાક વિનાના ગતિથી) ઉત્પાદનસ્થાન તરફ્ જતે જીવ પરભવમાં પ્રથમ સમયે જ જ્યારે ઉત્પન્ન થઇ જાય છે, ત્યારે પરભવના આયુના પ્રથમ સમયે જ તે આહારક થઈ लय छे. तथा न्यारे व 'एकतो वक्रा' એક જ જગ્યાએ વળાંક લેતી એવી એકતાવક્રા' શ્રેણિથી ઉત્પાદસ્થાનની તરફ જાય છે, ત્યારે તે જીવ એ સમયમાં ત્યાં ઉત્પન્ન થાય છે. આ પ્રકારની પરિસ્થિતિમાં પ્રથમ સમયવાળા ઘુમાવમાં (વળાંકમાં) તે જીવ ઉત્પતિસ્થાનમાં પહેાંચતા નથી. તેથી આહારને ચેોગ્ય પુદ્ગલાને ગ્રહણ કરવાને અભાવે તે જીવ અનાહારક રહે છે. આ કથનના ભાવા એ છે કે ગતિશીલ પદાર્થ એ જ છે (૧) જીવ અને (૨) પુદ્ગલ. હવે અહીં પુદ્ગલની ગતિના તેા વિચાર ચાલી રહ્યો નથી, અહી તેા જીવની પરભવમાં ગમન કરતી વખતની ગતિના અન્તરાલ ગતિના જ વિચાર ચાલી રહ્યો છે. જીવની તે ગતિ એ પ્રકારની હાય છે– (૧) ઋનુગતિ (૨) વગતિ. જીવ જ્યારે પાતાની પૂ'પર્યાયને છાડીને પરભવમાં જવા માટે ઋજુગતિથી (સીધી ગત્તિથી) ગમન કરે છે,
-
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : પ
