________________
१५०
भगवतीसूत्रे
आकारतः एकविध विधानाः एकेन विधिना प्रकारेण चक्रबालस्वरूपेण विधानम् आकारस्य रचना येषां ते एकविधविधानाः भवन्ति, किन्तु ' वित्थारओ अगविहविहाणा' विस्तारतो दैर्येण अनेकविधविधाना भवन्ति, तत्रकारण - माह - 'दुगुणा दुगुणप्यमाणाओ जाव अस्सि तिरियलोए असंखेज्जा दीवसमुद्दा सयंभूरमणपज्जवसाणा पण्णत्ता समणाउसो !' हे श्रमणायुष्मन् ! द्विगुणाः, द्विगुणममाणाः, यावत्-अस्मिन् तिर्यगलोके असंख्येयाः द्वीपसमुद्राः स्वयम्भूरमणनामकसमुद्रान्ताः प्रज्ञप्ताः कथिताः, यावत्करणात् पत्थरमाणा, Rafae विहाणा' तथा आकारकी अपेक्षा ये एक चक्रवालरूप विधान आकारवाले है | एकविध एक प्रकारका है विधान आकार जिन्होंका वे एकविध विधान हैं । किन्तु ' वित्थारओ अणेगविह विहाणा' विस्तार दीर्घता की अपेक्षासे ये एकविध विधानवाले नहीं हैं अनेकविध विघानवाले हैं अर्थात् बाहिरके समुद्र विस्तारकी अपेक्षा अनेक प्रकारके स्वरूपवाले हैं । इसमें कारण क्या है तो इस बातको 'दुगुणा दुगुणप्यमाणाओ, जाव अस्सि तिरियलोए असंखेज्जा दीवसमुद्दा सयंभूरमणपज्जवसाणा पण्णत्ता समणाउसो' प्रभु इस पाठ द्वारा समझाते हुए गौतमसे कहते हैं कि' हे श्रमणायुष्मन् ! ये द्वीपसमुद्र आगेर दूने दूने प्रमाणवाले है यावत् इस तिर्यग्लोक में ऐसे असंख्यात द्वीप " से तेणद्वेणं एवं बुच्चइ गौयमा ! बाहिरियाणं दीवसमुद्दा पुण्णा, पुण्णप्पमाणा, बोल माणा, वास माणा समभरघडत्ताए चिट्ठति " हे गौतम! ते आर में એવું કહ્યુ છે કે બહારના દ્વીપ સમુદ્રો પૂર્ણ છે, પૂર્ણપ્રમાણવાળા છે, તરંગોથી યુકત છે मने विठासभान छे, तथा समान लारवाजा नणथी परिपूर्ण धडा लेवांछे. " संठाणओ विहविहाणा " તથા આકારની અપેક્ષાએ તેએ ગાળ ચૂડીના જેવા આકારવાળા છે. એક પ્રકારના જ જેમના આકાર હાય છે તેમને એક વિધવિધાનવાળા' કહે છે, ते अघां द्वीप समुद्रो मे ४ प्रहारना भारवाजा है. परन्तु " वित्थारओ अणेafar विहाणा" विस्तारनी अपेक्षा तेथ्यो भनेऽविध विधानवाणा छे. मेटले બહારના સમુદ્રોના વિસ્તાર અનેક પ્રકારના છે. તેનું કારણ સમજાવતા સુત્રકાર કહે છે. "दगुणा - दुगुणप्पमाणाओ, जाव अस्सि ठिरियलोए असंखेज्जा दीवसमुरा सयंभूरमणपज्जवसाणा पण्णत्ता समणाउसो ! " हे श्रभयुष्भन ! प्रेम ग्यांगज અને આગળ જતા જઈએ તેમ ખમણુા ખમણા પ્રમાણવાળા દ્વીપસમુદ્રો આવતા જાય છે. એટલે કે દ્વીપથી ખમણુ પ્રમાણુ સમુદ્રનું, અને સમુદ્રથી ખમણું પ્રમાણુ દ્વીપનું
"
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : પ
