________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श०६ उ०४ ०१ जीवस्य सप्रदेशाप्रदेशनिरूपणम् ५५ बहवो नैरयिकाः सप्रदेशाश्च भवन्ति, एकः अपदेशश्च २ पूर्वोत्पन्नानां द्वयादिसमयस्थितिकत्वेन सप्रदेशत्वाद् बहवः सप्रदेशाः, पूर्वोत्पन्नेषु विद्यमानेष्वेव एकोऽ. प्यन्यो नैरयिक उत्पद्यते तदा तस्य प्रथमसमयोत्पन्नत्वेनाप्रदेशत्वादेकोऽप्रदेश इति द्वितीयो भङ्गः २ । अथ तृतीयभामाह-' अहवा सपएसाय अपएसाय ' अथवा बहवः सप्रदेशाच, बहवः अप्रदेशाश्च भवन्ति, यदा पूर्वोत्पन्नाद्वयादि समसमय की अपेक्षा से अप्रदेश हैं और वाकी वे समस्त नारक जीव सप्रदेश हैं। इस द्वितीय भङ्ग का अभिप्राय ऐसा है-कि प्रथम भङ्ग में तो समस्त नारक जीवों को सप्रदेश प्रकट किया है और इस द्वितीयभग में समस्त नारक जीवों को सप्रदेश प्रकट नहीं किया गया है किन्तुअधिकांश नारक जीवों को ही सप्रदेश प्रकट किया है और कोई एक नारक जीवों को अप्रदेश भी प्रकट किया है-उसमें कारण यह है कि यहां पूर्वोत्पन्न जितने भी नारक जीव हैं वे सब तो द्वयादि समयों में वर्तते रहने की स्थितिवाले होने के कारण सप्रदेश हैं और वहीं पर जो नया कोई एक नारक जीव उत्पन्न हुआ है वह प्रथम समय में उत्पन्न होने के कारण अप्रदेश है। तृतीयभंग इस प्रकार से है-(अहवा सपएसा य अपएसा य) पूर्वोत्पन्न जितने भी वहां नारक जीव हैं वे सब तो द्वयादि समयों में वर्तमान रहने के कारण सप्रदेश हैं और कितनेक नारक जीव वहां जो उत्पन्न हो रहे हैं-वे सब एक समय की भी स्थितिवाले हैं सो इस अपेक्षा वे अप्रदेश हैं-तात्पर्य इस तृतीयभंग का છે. ” કારણ કે પૂર્વોત્પન્ન અસંખ્યાત નારકામાં કેઈ નો જીવ ઉત્પન્ન થઈને આવી મળે છે, ત્યારે તે આવનાર છવ પ્રથમ સમયની અપેક્ષાએ અપ્રદેશ હોય છે અને સમસ્ત નારકે સપ્રદેશ હોય છે. પ્રથમ ભંગમાં તે સમસ્ત નારકેને સપ્રદેશ કહા છે પણ આ બીજા ભંગમાં સમસ્ત નારકેને સપ્રદેશ કહ્યા નથી પણ અધિકાંશ નારક છેને જ સપ્રદેશ કહ્યા છે અને કેઈક નારક જીવને અપ્રદેશ પણ કહ્યા છે. આ પ્રમાણે જે કહેવામાં આવ્યું છે તેનું કારણે નીચે પ્રમાણે છે –
નરકોમાં પ્રવેશત્પન્ન જેટલા નારકે છે તેઓ તે બે ત્રણ આદિ સમ. થી ત્યાં રહેલા હોવાને કારણે સપ્રદેશી છે, પણ ત્યાં જે કંઈ ન નારક જીવ ઉત્પન્ન થયેલું હોય છે તેને ઉત્પન્ન થયાને પ્રથમ સમય જ ચાલતું હોય છે તેથી તે અપ્રદેશ છે.
श्रीन या प्रमाणे छ-( अहवा सपएसा य अपएमा य) નારક જી સપ્રદેશ છે અને કેટલાક નારક જ અપ્રદેશ છે. કારણ કે
भ १२१
श्री भगवती सूत्र : ४
