________________
७४८
भगवतीसत्रे
कीखण्डे भदन्त ! चन्द्रौ उदीची- माध्यामुद्गत्य यावत् प्रतीच्युदीच्या मुद्गत्य उदीची- प्राच्यामागच्छतः ? गौतम ! यथैव जम्बूद्वीपस्य वक्तव्यता भणिता, स एव धातकीखण्डस्यापि भणितव्या, नवरम्-अनेन अभिलापेन सर्वे अभिलापाः भणितव्याः- यदा भदन्त ! धातकीखण्डे द्वीपे दक्षिणार्धे रात्रिर्भवति तदा उत्तरार्धेऽपि ? यदा उत्तराधे रात्रिर्भवति तदा घातकीखण्डे द्वीपे मन्दराणां पर्वतानां पौरस्त्य - पश्चिमे दिवसो भवति ? हन्त, गौतम ! एवमेव यावत् - पौरस्त्य -
हे गौतम! हां, वहां पर इसी प्रकार से है यावत् हे श्रमणायुष्मन् ! इत्यादि ।
प्रश्न- हे भदन्त ! धातकीखण्डमें द्वादश चंद्रमा ईशानकोण से उदित होकर अग्निकोण में जाते हैं क्या? अग्निकोण से उदित होकर नैऋ त्यकोण में जाते हैं क्या ? नैऋत्यकोण से उदित होकर वायव्यकोण में जाते हैं क्या ? वायव्यकोण से उदित होकर ईशान कोण में जाते हैं क्या ?
उत्तर - हे गौतम! इस विषय में जैसी वक्तव्यता जम्बूद्वीप को लेकर कही गई है उसी प्रकार से वक्तव्यता यहां पर भी कहलेनी चाहिये विशेषता केवल इस वक्तव्यता में उस वक्तव्यता की अपेक्षा इतनी ही है कि जंबूद्वीप के स्थान पर इस वक्तव्यता में ( घातकीखण्ड ) शब्द का उच्चारण करना चाहिये
प्रश्न - हे भदन्त ! जब धातकीखण्डद्वीप में दक्षिणार्ध में रात्रि होती है, तब उत्तरार्ध में भी रात्रि होती है और जब उत्तरार्ध में रात्रि होती है, तब घातकी खण्ड द्वीप में मन्दरपर्यतो की पूर्वपश्चिम दिशा में दिवस होता है क्या ?
उत्तर—डा, गौतम ! त्यां मे प्रमाणे छे. ( हे श्रमायु आयुष्भन् ! પન્તનું સમસ્ત પૂર્વોક્ત કથન અહીં ગ્રહણ કરવું. )
પ્રશ્ન-હે ભદન્ત ! ધાતકી ખડમાં ખાર ચન્દ્રમા શુ' ઇશાન કાણુમાં ઉદય પામીને અગ્નિ કેાણુમાં જાય છે ? અગ્નિ કાણુમાં ઉદય પામીને શુ' નૈઋત્ય કાણુમાં જાય છે ? નૈઋત્યમાં ઉદય પામીને શું વાયવ્યમાં જાય છે ? વાયવ્ય કાણમાં ઉદય પામીને શું ઈશાન કાણુમાં જાય છે ?
ઉત્તર—હા, ગૌતમ ! આ વિષયમાં જમૂદ્રીપની વક્તવ્યતા જેવી જ વક્તવ્યતા સમજવી. તે વક્તવ્યતામાં ‘ જબુદ્વીપની ' જગ્યાએ ‘ઘાતકીખંડ ’ પદ મૂકવાથી ધાતકીખંડ વિષેના પ્રશ્નોત્તરો તૈયાર થશે. જેમકે-“ હે ભદન્ત ! જ્યારે ધાતકી ખંડના દક્ષિણામાં રાત્રિ હાય છે, ત્યારે શું ઉત્તરાર્ધમાં પણ રાત્રિ ડાય છે અને જ્યારે ઉત્તરાર્ધમાં રાત્રિ હાય છે, ત્યારે ઘાતકીખડ દ્વીપમાં મન્દર પર્વતની પૂર્વ-પશ્ચિમે શું દિવસ હાય છે ? :
श्री भगवती सूत्र : ४
