________________
प्रमेयचन्द्रिका टी० श० १४० १० सू० १ चन्द्रवर्णनम्
७४९
पश्चिमे दिवसो भवति । यदा भदन्त । धातकीखण्डे द्वीपे मन्दरयोः पर्वतयोः पौरस्त्ये रात्रिर्भवति, तदा पश्चिमेऽपि रात्रिर्भवति ? यदा पश्चिमेऽपि तदा घातकीखण्डे द्वीपे मन्दरयोः पर्वतयोः उत्तरे दक्षिणे दिवसो भवति ? हन्त, गौतम ! यावत्-उत्तरदक्षिणे दिवसो भवति, एवम् एतेन अभिलापेन ज्ञातव्यं यावत्, यदा भदन्त ! दक्षिणा प्रथमा अवसर्पिणी तदा उत्तरार्धेऽपि ? यदा उत्तरार्धे तदा धातकीखण्डे द्वीपे मन्दरयोः पर्वतयोः पौरस्त्य पश्चिमे नास्ति अवसर्पिणी यावत् - श्रमणायुष्मन् ! उत्तर - हां गौतम ! ऐसा ही होता है। यावत् पूर्वपश्चिमदिशा में दिवस होता है।
प्रश्न - हे भदन्त ! धातकी खण्ड द्वीप में जब दो मन्दरपर्वतों की पूर्वदिशा में रात्रि होती है तब पश्चिम में भी क्या रात्रि होती है ? और जब पश्चिम में रात्रि होती है तब धातकीखण्ड द्वीप में मन्दरपर्वतों की उत्तर और दक्षिण दिशा में दिवस होता है क्या ?
उत्तर-- हां गौतम ! यावत् उत्तर और दक्षिण दिशा में दिवस होता है । इस तरह इस अभिलाप द्वारा जानना चाहिये यावत्
प्रश्न -- हे भदन्त ! जब दक्षिणार्ध में प्रथम अवसर्पिणी होती है तब उत्तरार्ध में भी प्रथम अवसर्पिणी होती है। और जब उत्तरार्ध में प्रथम अवसर्पिणी होती है, तब धातकीखंड द्वीप में मंदर पर्वतों की पूर्वपश्चिम दिशा में अवसर्पिणी नहीं होती, उत्सर्पिणी भी नहीं होती तो क्या है श्रमणायुष्मन् वहाँ काल अवस्थित माना गया है ?
-
मने छे. भेटते हैं प्रश्रभां उद्या प्रमाणे
उत्तर—डा, गौतम ! मे સમસ્ત કથન અહીં ગ્રહણ કરવું.
પ્રશ્ન—હે ભદન્ત ! ધાતકીખંડ દ્વીપના એ મન્દર પતાની પૂર્વ દિશામાં જ્યારે રાત્રિ હાય છે, ત્યારે શું પશ્ચિમમાં પણ રાત્રિ હાય છે? અને જ્યારે પશ્ચિમમાં રાત્રિ હાય છે, ત્યારે શુ ધાતકીખંડ દ્વીપના મન્દર પર્વતાનિ ઉત્તર અને દક્ષિણ દિશામાં દિવસ હાય છે ?
उत्तर—डा, गौतम ! मे प्रमाणे होय छे. भेटले ! " उत्तर दक्षिण દિશામાં દિવસ ડાય છે, ” ત્યાં સુધીનું સમસ્ત કથન અહીં ગ્રહણ કરવું.
હું બદન્ત! જયારે ધાતકીખંડ દ્વીપના દક્ષિણામાં પ્રથમ અવસર્પિણી હોય છે, ત્યારે શું ઉત્તરાર્ધમાં પણ પ્રથમ અવસર્પિણી હોય છે ? અને ઉત્તરાષ્ટ્રમાં પ્રથમ અવસર્પિણી હાય છે, ત્યારે મન્દર પર્વતોની પૂર્વ-પશ્ચિમ દિશામાં અવસર્પિણી પણ હાતી નથી અને ઉત્સર્પિણી પણ હાતી નથી, તે હે ક્ષમણુયુધ્મન્ ! શું ત્યાં અવસ્થિત કાળ કહ્યો છે
श्री भगवती सूत्र : ४
