________________
५४४
भगवतीस्त्रे छाया-" यस्मात् तत्र अन्यत्र च द्रव्ये क्षेत्रावगाहनामु च ।
ते एव पर्यवाः सन्ति, ततस्तदद्धा अंस ख्यगुणा । ॥ ११ ॥ आह अनेकान्तोऽयं द्रव्योपरमे गुणानामवस्थानम् । गुणविपरिणामे च द्रविशेषश्च नैकान्तः। ॥ १२॥ "विपरिणते द्रव्ये कस्मिन् गुणपरिणतिर्भवेत् युगपत् , कस्मिनपि पुनस्तदवस्थेऽपि भरति गुणविपरिणामः । ॥ १३॥ भण्णते सत्यं किं पुनगुंगवाहल्यात् न सर्वगुणनाशः
द्रव्यस्य तदन्यत्वेऽपि वहुतराणां गुणानां स्थितिः ।। १५ । इति । सू०६। नैरयिकामुरकुमारादीनाम् एकेन्द्रियादीनां च सारम्भानारम्भादिवक्तव्यता
मूलम्-नेरइया णं भंते ! किं सारंभा, सपरिग्गहा, उदाह अणारंभा, अपरिग्गहा ? गोयमा ! नेरइया सारंभा, सपरिग्गहा, णो अणारंभा, णो अपरिग्गहा । से केणट्रेणं जाव-अपरिग्गहा ? गोयमा ! नेरइया णं पुढवीकार्य समारंभंति, जाव-तसकायं समारंभंति, सरीरा परिग्गहिया भवंति, कम्मा परिग्गहिया भवंति, सचित्ताऽ-चित्तमोसियाइं दव्वाइं परिग्गहियाइं भवंति,
इन गाथाओं का भावार्थ केवल इतना ही है कि द्रव्यावस्थान में, क्षेत्रावस्थान में, तथा अवगाहनावस्थान में वे की वे ही पर्यायें रहती हैं, इसलिये भावस्थानायुष्क असंख्यात गुणा हैं द्रव्य के उपर होने पर भी गुणों का अवस्थान रहता है। सो ऐसा यह कथन अनेकान्तरूप है क्यों कि गुणों में विपरिणाम भी होता है । गुणों को विपरिणति में द्रव्य के स्वभाव में परिणमन नहीं होता है यह एकान्त नहीं है। बाकी की गाथाओं का अर्थ सुगम है ॥ सू० ६॥
આ ગાથાઓનું તાત્પર્ય કેવળ એટલું જ છે કે દ્રવ્યાવસ્થાનમાં, ક્ષેત્રાવસ્થાનમાં તથા અવગાહનાવસ્થામાં એની એજ પર્યાયે રહે છે, તે કારણે ભાવસ્થાનાયુકે અસંખ્યાતગણું છે. દ્રવ્યને વિનાશ થવા છતાં પણ ગુન અસ્તિત્વ રહે છે. તો આવું કથન અનેકાન્તરૂપ છે, કારણ કે ગુણેમાં વિપરિણામ (બદલવું) પણ થાય છે. ગુણની વિપરિણતિમાં દ્રવ્યના સ્વભાવમાં પરિણમન થતું નથી. બાકીની ગાથાઓને અર્થ સરળ છે. જે સૂ. ૬ !
श्री. भगवती सूत्र :४
