________________
प्रमैयचन्द्रिका टी० श० ५ उ० १ सू० २ रात्रिदिवसस्वरूपनिरूपणम् ३५ शमुहूर्तरूपरात्रिक्षेत्रमानश्चापि अवसे यम् । केवलं नवरन्तूक्तपरिधेर्दशभागफलस्य द्विगुणितत्वं कार्यम् , तथाचोक्तमन्दरपरिधेर्दशभागफलैर्द्विगुणितत्वे चतुर्विशत्यधिकत्रिशतोत्तरषट्सहस्रयोजनानि षट् च योजनस्य दशभागफलशेषाणि ६३२४३ एतत् न्यूनतमोक्तरात्रिक्षेत्रमानं बोध्यम् , उक्तजम्बूद्वीपपरिधेश्व दशभागफलैः द्विगुणितत्वे पञ्चचत्वारिंशदधिकद्विशतोत्तरत्रिषष्टिसहस्रयोजनानि षट् च योजनस्य दशभागशेषाणि ६३२४५१६ एतत् न्यूनतमोक्तरात्रिक्षेत्रमानं जैसे कि मेरु की परिधि की योजनसंख्या को दश से भाजित करने पर उस लब्ध १ भाग को पहिले द्विगुणित किया है। इससे यह कहा गया है कि इतना मेरु का क्षेत्र रात्रिक्षेत्र है। मेरु की परिधि का प्रमाण ३१६२३ एकतीस हजार छसो तेईस योजन से कुछ कम है, इसमें दश का भाग देकर ३१६२ तीन हजार एकसो बासठ सही आते हैं, इसे दूनी करने पर ६३२४० इतनी योजन संख्या आती है सो यही सब से कम मेरु का रात्रिक्षेत्र है । इसी तरह से लवणसमुद्र का रात्रिक्षेत्र निकालना होवे तब इसकी परिधि के प्रमाण को दश १० से भाजित करना चाहिये, और आगत एक भागरूप भजनफल को दूना कर देना चाहिये इस तरह जो योजन संख्या आवे, सो उतना ही क्षेत्र लवण समुद्र का रात्रिक्षेत्र जानना चाहिये। यह इस प्रकार से जा नना-जंबूद्वीप की परिधि का प्रमाण ३१६२२८ तीन लाख सोलह हजार दोसो अठाईस योजन से कुछ कम है-इस संख्या में दश का भाग देने पर ३१६२२ एकतीस हजार छसो बाईस न आता है-सो यह योजन संख्या है। पस संख्या को द्विगुणित करने पर ६३२४५ तीरसठ તેમાં ફકત આટલે ફેરફાર કરે મરુના પરિધિના પ્રમાણના ગણ કરવા. એટલે જે સંખ્યા આવે એટલા જનપ્રમાણ રાત્રિક્ષેત્ર સમજવું. મેરુને પરિઘ ૩૧૩૨૩ એકત્રીસ હજાર ત્રણસો તેવીસ એજનથી સહેજ ઓછો છે. તે ૩૪૬રર ને ૩ વડે ગુણવાથી ૬૨૪ જનપ્રમાણ રાત્રિક્ષેત્ર આવે છે. એજ મેરુનું સૌથી ઓછું રાત્રિક્ષેત્ર છે. એ જ પ્રમાણે લવણસમુદ્રના રાત્રિક્ષેત્રનું પ્રમાણ કાઢવા માટે તેના પરિધિના પ્રમાણને ૧૦ દસવડે ભાગી બે વડે ગુણવું જોઈએ. એટલે તે પરિધિના ર ગણું કરવા જોઈએ. આમ કરવાથી જે પરિણામરૂપ સંખ્યા આવે, એટલા જન પ્રમાણ લવણસમુદ્રનું રાત્રિક્ષેત્ર સમજવું. જે બેદ્વીપને પરિધિ ૩૧૬૨૨૮ત્રણ લાખ સેળહજાર બસે અયાવીસ એજનથી સહેજ ઓછો છે. તેને જે ભાગ કરવાથી તેને દસ વડે ભાગી, ભાગાકારને બે વકે ગુણવાથી) ૬૩૨૪૫ જન આવે છે. તેને લવણસમુદ્રના શત્રિક્ષેત્રનું
श्री. भगवती सूत्र:४
