________________
२७०
भगवतीस्त्र भासाए भासंति ' हे गौतम! देवाः खलु अर्धमागध्या भाषया भाषन्ते, तथा च"प्राकृत-संस्कृत-मागध-पिशाच-भाषा च शौरसेनी च, षष्ठोऽत्र भूरिभेदो देशविशेषादपभ्रंशः" ॥ १ ॥ इति पविधासु भाषासु मध्ये किश्चित्-मागधभाषा लक्षणं, किश्चित् प्राकृतादिभाषालक्षणं यस्यामस्ति सा अर्धमागधो कथ्यते, मागध्या अर्धम् अर्धमागधी इति व्युत्पत्तेः अथ च तत्र भाष्यमाणासु भाषामु मध्ये 'सा वियणं अद्धमागहा भासा भासिज्जमाणी विसिस्सइ ' साऽपि च उपयुक्ता अर्धमागधी भाषा भाष्यमाणा देवैः व्यवहियमाणा विशिष्यते, विशिष्टतया व्यपदिश्यते भगवद्भावगर्भितत्वात् ॥ सू० ७॥ मागहाए भासाए भासंति) देव अर्द्धमागधी भाषा में बोलते हैं। भाषा 'प्राकृत, संस्कृत, सौरसेनी मागधी, पैशाची और अपभ्रंश के भेद से ६ प्रकार की मानी गई है। छठवींजो अपभ्रंश भाषा है वह देशभेद के कारण अनेक भेद वाली है। इन छह प्रकार की भाषाओं में जिस भाषा में कुछ मागधी भाषा का और कुछ प्राकृत आदि भाषाओं का संमिश्रण होता है वह अर्द्धमागधी भाषा है । आधीमागधी का नाम अर्धमागधी है। ऐसी व्युत्पत्ति अर्धमागधी शब्दकी जाननी चाहिये । (सा वि य णं अद्धमागहा भसा भासिजमाणी विसिस्सइ ) यह अर्द्धमागधी भाषा जनों द्वारा व्यवहार पथमें अवतरित होती हुह विशिष्ट रूप से मानी गई है । इसका कारण यह है इसी भाषा में भगवान ने अपने भावों को प्रकट किया है- अतः यह भाषा उनके भावों से गर्भित होने के कारण विशिष्ट कही गई है ।। सू० ७॥
ગૌતમના પ્રશ્નના જવાબ આપતા મહાવીર પ્રભુ કહે છે–ગોયમા! "હે. गीतम! ( देवाणं अद्धमागहाए भासाए भासंति) । सामागधी भाषा मासे छ ભાષાના છ ભેદ નીચે પ્રમાણે છે-પ્રાકૃત, સંસ્કૃત, સૌરસેની માગધી, પૈશાચી, અને અપભ્રંશ. તેમાં છઠ્ઠી અભ્રંશ ભાષાના દેશ ભેદ અનુસાર અનેક ભેદ પડે છે. આ છ પ્રકારની ભાષાઓમાંની જે ભાષામાં માગધી અને પ્રાકૃત ભાષાનું સંમિશ્રણ થયેલું છે, એ ભાષાને અર્ધમાગધી ભાષા કહે છે. “અર્ધમાગધી” ની વ્યુત્પત્તિ આ પ્રમાણે થાય છે–અર્ધ+માગઘી=અર્ધમાગી
(सा वि य णं अद्धमागहा भासा भासिज्जमाणी विसिस्सह) म માગથી ભાષાને જ લોકો દ્વારા વધારે ઉપયોગ થતો હોય છે, તેથી તેને દેવલોકમાં વિશિષ્ટ માનવામાં આવે છે. અર્ધમાગધ ભાષામાંજ ભગવાને પિતાના હદય ભાવોને પ્રકટ કરેલા છે એ ભાષામાં જ ઉપદેશ આપે છે. તેથી विशिष्ठ लापातुं मह मन्यु छ ॥ सू ७ ।।
श्री.भगवती सूत्र:४