________________
२१०
भगवतीस्त्र विंशतिदग्ड के आलापकाः कर्तव्या इति । जीवमाश्रित्य पञ्चविंशतिरालापका बोध्याः, तत्र जीवनारकयोरालापकद्वयं प्रोक्तमेव, भवनपत्याघालापकास्तु अधोनिर्दिष्टरीत्याऽवसेयाः, यथा-'भवनवइएणं भंते ! हसमाणे वा, उस्सुयमाणे वा, कइ कम्मपयडीओ बंधइ ? गोयमा ! सत्तविहबंधए वा, अट्ठविहबंधए वा, इ० । अत्र सर्वेषामेव जीवानां हासाद्यालापकरयोक्तत्वेन सर्व जीवान्तर्गत पृथिवीकायादि जीवानां हासाधसंभवात् उक्तानुपपत्तिस्तु नाशङ्कनीया पृथिव्यप्तेजोवायुवनस्प. तिकायजीवानामपि पूर्वभविकहासादिपरिणामग्रहणेन हासादिसंभवात् । विशेष में समुच्चय जीव और नारक के दो आलापकों को छोड़ देना चाहिये। समुच्चय जीव को आश्रित करके पच्चीस आलापक होते हैं । परन्तु इन में से जीव और नारक के दो आलापक तो कह ही दिये हैं, बाकी भवन पत्यादिकों के जो आलापक हैं वे इस प्रकार से हैं- (भवणवइए णं भंते ! हसमाणे वा उस्सुयमाणे वा कइ कम्मपगडीओ बंधइ ? गोयमा! सत्तविह बंधए वा अट्ठविह बंधए वा ) इत्यादि, शंका-मूल नूत्र में समस्त संसारी जीवों को लेकर हास एवं औत्सुक्यभाव के आलापक करने का पाठ कहा गया है सा यह बात कैसे बनती है ? क्यों कि समस्त जीवों में पृथिवी कायादिक एकेन्द्रिय जीव भी गृहीत हुए हैं। परन्तु उनमें हास एवं औत्सुक्यभाव की असंभवता है सो इस प्रकार की शंका यहां नहीं चाहिये-कारण कि-" पृथिव्यप्तेजो वायुवनस्पति काय जीवानामपि पूर्वभविक हासादिपरिणामग्रहणेन हासादि તશ પ્રમાણે ) વૈમાનિક દેવ સુધીના ૨૩ દંડક વિષેના પ્રશ્નોત્તરે પણ સમજી લેવા જોઈએ. પણ તે પ્રશ્નોત્તરમાં સમુચ્ચય જીવ અને નારકના આલાપકો ( પ્રશ્નોત્તરે) ને સમાવેશ કરે નહીં સમુચ્ચય જીવને આધાર લઈને ૨૫ આલાપકે થાય છે. પણ તેમાંથી જીવ અને નારકના બે આલાપ તે ઉપર આપવામાં આવ્યા છે. બાકીના ભવનપતિ આદિના આલાપકોનીચે प्रमाणे छ-(भवणवइण भंते ! हसमाणे वा उस्सुयमाणे वा कहकम्मपगडीओ बंधइ ? गोयमा ! सत्तविहबधए वा अविहांधए वा) त्यादि.
શંકા–મૂળ સૂત્રમાં તે સમસ્ત સંસારી જીના હીસ્ય અને ઉત્સુક્તાના વિષયમાં આલાપક (પ્રશ્નોત્તર) આપવામાં આવેલ છે. સમસ્ત જેમાં તે પૃથ્વીકાય વગેરે એકેન્દ્રિય જીને પણ સમાવેશ થાય છે પણ તેમનામાં તે હાસ્ય અને ઉત્સુકતા સંભવી શક્તા નથી તો તેમાં શું અસંગતતા નથી લાગતી?
समाधान-सवी । मी १२वी नही, ४२११ (पृथिव्यप्ते जो वायुवनस्पतिकायजीवानामपि पूर्वभविकहासादिपरिणामग्रहणेन हासादि
श्री. भगवती सूत्र:४
