________________
१००२
भगवतीस्त्र जीव-सिद्धयोभङ्गत्रयम् , मनुष्येषु च षड् भङ्गाः वक्तव्या इत्याशयः । ते च भङ्गाः पूर्वोक्ता एव विज्ञेयाः । ' सागारावउत्त-अणागारोवउत्तेहिं जीव-एगिदियवज्जोतियभगो' साकारोपयोगेषु अनाकारोपयोगेषु नैरयिकादिषु जीवै-केन्द्रियवर्जः त्रिकभङ्गः, जीवपदम् , एकेन्द्रियपृथिव्यादिपदानि च वर्जयित्वा बहुत्वदण्डके पूर्वोक्तास्त्रयो भङ्गा वक्तव्याः । जीवपदे, एकेन्द्रियपदेषु च ' सपदेशाश्च अप्रदेशश्च' इत्येक एव भङ्गो वाच्यः, तत्र च साकारोपयोगात् अनाकारोपयोगगमने, अनाकारोपयोगाद् वा साकारोपयोगगमने प्रथमसमये अपदेशत्वम् , द्वयादिसमये तु सपदेशत्वं बोध्यम् । सिद्धानांतु एकसमयोपयोगित्वेऽपि साकारस्य अनाकारस्य च उपयोगद्वयस्यासकृत् प्राप्त्या सप्रदेशत्वं, सकृत्याप्त्या चापदेशत्वं विज्ञेयम् , सिद्धपदमें तीन भंग, तथा मनुष्यों-अयोगी मनुष्यों में छह भंग होते हैं ऐसासमझना चाहिये। ये छह भंग पहिले कह दिये गये हैं। (सागारोवउत्त. अणागारोवउत्तेहिं जीवएगिदियवजो तियभंगो ) साकार उपयोगवाले अनाकार उपयोगवाले नैरपिक आदि जीवों में जीवपद और एकेन्द्रिय पृथिव्यादिक पदों को छोडकर बहुत्व विषयक द्वितीय दण्डक में पूर्वोक्त तीन भंग होते हैं। जीवपद में और एकेन्द्रिय पदों में (सपदेशाच अप्रदेशाश्च ) ऐसा एक ही भंग होता है । साकार उपयोग से अनाकार उपयोग में आने में और अनाकार उपयोग से साकार उपयोग में आने में प्रथम समय में अप्रदेशता और द्वितीयादि समयों में सप्रदेशता जानना चाहिये । सिद्धों के यद्यपि एक समयोपयोगिता है, तो भी साकार उपयोग और अनाकार उपयोग की बार बार प्राप्ति होने के છ ભંગ કહ્યા છે, એ જ પ્રમાણે અગીના વિષયમાં પણ અહીં સમજવું તે છ ભંગ આગળ કહેવામાં આવ્યા છે.
(सागारोवउत्त अणागारोवउत्तहि जीव एगिदियवज्जो तियभंगो) ७१५४ અને એકેન્દ્રિય પૃથ્વીકાય આદિ પાંચ પદે સિવાયના સાકાર ઉપગવાળા અને અનાકાર ઉપગવાળા નારક આદિ જમાં બહત્વ વિષયક બીજા દંડકમાં પૂર્વોક્ત ત્રણ ભંગ થાય છે. જીવપદમાં અને એકેન્દ્રિય પદોમાં ( सप्रदेशाश्च अपदेशाच ) 21 22.४४ सं थाय छे. सा२ उपयोगमाथी અનાકાર ઉપયોગમાં અને અનાકાર ઉપયોગમાંથી સાકાર ઉપયોગમાં આવવાના પ્રથમ સમયે અપ્રદેશતા અને દ્વિતીય આદિ સમયમાં સપ્રદેશતા સમજવી. સિદ્ધોમાં જે કે એક સમયે પવિતા છે, છતાં પણ સાકાર ઉપયોગ અને અનાકાર ઉપગની વારંવાર પ્રાપ્તિ થવાને કારણે તેમનામાં સપ્રદેશતા અને તેમની એક વારંવાર પ્રાપ્તિ થવાને કારણે અપ્રદેશતા છે, એમ સમજવું. આ
श्री. भगवती सूत्र:४
