________________
-
भगवती एव भङ्गः उक्तरीत्या । किन्तु 'नेरइएसु छन्भंगा' नैरयिकेषु नैरयिकलोभकषायि बहुत्वदण्डके पूर्वोक्ताः षड् भङ्गाः बाच्याः, लोभकषायिनैरयिकेषु लोभोदयवतामल्पका उपर्युक्तषड्भङ्गसंभवात् , उक्तश्च
" कोहे माणे माया, बोधना सुरगणेहिं छभंगा। माणे माया लोभे, नेरइएहिं पि छन्भंगा' ॥ १ ॥ इति ॥ "क्रोधे माने मायायां बोद्धव्याः सुरगणेषु षड् भङ्गाः। माने मायायां लोभे नैरपिकेष्वपि षड्भङ्गाः ॥ १ ॥ इतिच्छाया, देवाः लोभप्रचुरा भवन्ति नैयरिकाश्च क्रोधपचुरा भवन्तीति । 'अकसाई-जीव -मणुएहिं तियभंगो ' अपायिसम्बन्धिबहुत्वदण्ड के जीव-मनुजेषु सिद्धेषु त्रिक भङ्ग पूर्वोक्तास्त्रयो भङ्गाः वक्तव्याः,नतु नैरयिकादिषु, तेषाम् अकपायित्वासंभवात् , होते हैं । जीव और एकेन्द्रियों में एक ही भंग होता है । किन्तु 'नेरइएस्सु छन्मंगो' लोभवाले नारक जीवों में-बहुत्वविषयक द्वितीयदण्डक में-पूर्वोक्त छह भंग होते हैं क्योंकि लोभकषायवाले नारकों में लोभो. दयवाले नारक जीव अल्प होते हैं । इसलिये यहां छह भंग हो जाते हैं।
क्रोध, मान, माया इनमें देवों के छह भंग होते हैं। तथा मान माया एवं लोभ में नारकों के छह भंग होते हैं। देवों में लोभ अधिक होता है और नारकों में क्रोध अधिक होता है। (अकसाई जीव मणुएहिं सिद्धेहिं तियभंगो) अकषायिसंबंधी बहुत्वदण्डक में जीवपद में मनुष्य पद में, और सिद्ध पद में तीन भंग होते हैं। नैरयिक आदिपदों में नहीं क्यों कि इनमें अकषायित्व का संभव ही नहीं है। (ओहियणाणे, भने मेन्द्रियमा भे १ नं 1 थाय छ (नेर इण्सु छन्भंगो) सोमाण! ना२४
માં બહત્વવિષયક બીજા દંડકમાં પૂર્વોક્ત છ ભંગ થાય છે, કારણ કે લોભકષાયવાળા નારકોમાં લેભના ઉદયવાળા નારક જીવો ઓછાં હોય છે તેથી त्या ७ मा थाय छे. ह्यु ५४ छ-" कोहेमाणे" त्यादि.
ક્રોધ, માન અને માયામાં દેવોના છ ભંગ થાય છે, તથા માન, માયા અને લેભમાં નારકના છ ભંગ થાય છે. દેવેમાં લેભ અધિક હોય છે અને નારકમાં ક્રોધ અધિક હોય છે.
(अकसाई जीव मणुएहि सिद्धेहिं तियभंगो) साय समधी महत्व દંડકમાં જીવ પદમાં, મનુષ્ય પદમાં અને સિદ્ધ પદમાં ત્રણ ભંગ થાય છે. નારક આદિમાં ત્રણ ભંગ થતા નથી, કારણ કે તેમનામાં કષાય રહિતતા સંભવિત નથી.
श्री. भगवती सूत्र:४
