________________
प्रमेयचन्द्रिकाटीका श. १ उ. ६ सू० ५ लोकस्थिति प्रकरणम्
७३
तथा ' जीवा कम्मसंगहिया' जीवाः कर्मसंगृहीताः, संसारिजीवानां उदयप्राप्तकर्मवशवर्तित्वात्, ये च यद्वशास्ते तत्र प्रतिष्ठिता इति कथ्यन्ते यथा घटे रूपादयः, रूपादयो हि गुणा घटाधीनस्थितिकतया घटाधिकरणका भवन्त आधेभावमासादयन्ति तथा प्रकृतेपि कर्मवशवर्तित्वात् कर्माधिकरणं जीवश्चाधेयो भवतीति भावः ।
अथ लोकस्थितेरष्टविधत्वे कारणं पृच्छति - ' से केणद्वेणं' इत्यादि । 'सेhi भंते एवं बुच्च' तत् केनार्थेन भदन्त । एवमुच्यते, 'अडविहा जाव जीवा कम्मसंगहिया' अष्टविधाः यावत् जीवाः कर्मसंगृहीताः, अष्टविधा लोकस्थितिरित्या
तथा " जीवा कम्मसंगहिया " ऐसा जो कहा गया है उसका अभिप्राय यह है कि जितने भी संसारी जीव हैं वे सब उदयप्राप्त कर्मों के वशवर्ती होते हैं और जो उदयप्राप्त कर्मों के वशवर्ती रहा करते हैं वे वहां प्रतिष्ठित हैं, इस प्रकार से कहे जाते हैं। जैसे घट में रूपादिक रूपादिक जो गुण हैं वे घटाधीन स्थितिवाले होते हैं, अतः घट है अधिकरण जिन का ऐसे होते हुए वे आधेयभाव को प्राप्त करते हैं । इसी तरह से यहां पर भी कर्मवशवर्ती होने के कारण कर्म है अधिकरण (आधार) जिसका ऐसा जीव आधेयभाव को प्राप्त हो जाता है ।
अब गौतम स्वामी प्रभु से यह पूछते हैं कि लोकस्थिति में जो अष्टविधता प्रकट की गई है, उसमें क्या कारण है? (से केगणं भंते एवं घुच्चइ ) हे भदन्त ! आप ऐसा किस कारण से कहते हैं कि (अट्टविहा जाव जीवा कम्मसंगहिया ) लोक की स्थिति आठ प्रकार की है ? यहां
તથા " जीवा कम्मसंगहिया " ( કમ સંગૃહીત જીવ ) નું તાત્પર્ય આ પ્રમાણે છે-જેટલા સંસારી જીવા છે તે બધાં ઉદયપ્રાપ્ત કર્મોને અધીન હાય છે, અને જે ઉદયપ્રાપ્ત કર્મોને અધીન રહ્યા કરે છે તેઓ ત્યાં પ્રતિષ્ઠિત છે, એ પ્રમાણે કહી શકાય છે, જેમ કે ઘડામાં અસ્તિત્વ રૂપ વગેરે ગુણા છે તે ઘટાધીન સ્થિતિવાળા હાય છે, તે કારણે ઘડે તેમનું અધિકરણ (આધાર) હાવાથી રૂપ વગેરે આધેય ગણાય છે. એજ પ્રમાણે પ્રકૃત વિષયમાં પણ કમને અધીન હોવાથી જીવમાં પણ આધેય ભાવનું પ્રતિપાદન થાય એટલે કે કમ જીવનું અધિકરણ છે અને જીવ આધેય છે.
छे.
હવે ગૌતમસ્વામી મહાવીર પ્રભુને લેાકસ્થિતિમાં જે અષ્ટવિધતા બતાવી છે तेनुं अर पूछे छे - ( से केणट्टेणं भंते ! एवं वुच्चइ) हे भगवन् ! आप शा र मेवु उही छ। उ (अट्ठविहा जाव जीवा कम्मसंगहिया) सोनी स्थिति माह अारनी छे.
भ० १०
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૨
