________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श० २ उ० ४ सू० १ इन्द्रियस्वरूपनिरूपणम्
७८९
"अलोगेण भंते किण्णा फुडे " अलोकः खलु भदंत । केन स्पृष्टः ? " कइहिं काहिं पुच्छा " कतिभिर्वाकायैः पृच्छा हे भगवन् ! अलोकं कः स्पृशति कियन्तः कायाः अलोकं स्पृशन्तीति अलोकस्पर्शविषयकः प्रश्नो गौतमस्य ! भगवानाह - ' गोयमा ' इत्यादि “ गोयमा" हे गौतम! 'नो धम्मत्थिकारणं फुढे जाव नो आगासत्थिकारणं फुडे " नो धर्मास्तिकायेन स्पृष्टो यावन्नो आकाशास्तिकायेन स्पृष्टः इह यावत्पदेन अधर्मास्तिकाय - जीवास्तिकाय - पुद्गलास्तिकायानां संग्रहो भवति किन्तु " आगासत्थिकायस्स देसेणं फुडे. आगासत्थिकायरस पर सेहिं फुडे " आकाशास्तिकायस्य प्रदेशैः स्पृष्टः आकाशास्तिकायस्य देशप्रदेशाभ्यां स्पृष्टो भवत्यलोक इत्यर्थः ।
·
"नो पुढवीकारणं फुडे, जाव नो अद्धासमएणं फुडे " नो पृथिवीकायेन इसका अर्थ इस प्रकार से है - गौतमस्वामी प्रभु से प्रश्न करते हैं। कि हे भदन्त । अलोकाकाश किस द्रव्यसे अथवा कितने कार्यों से स्पष्ट है ? तब गौतम स्वामी को समझाते हुए प्रभु कहते हैं कि हे गौतम ! अलोकाकाश किसी भी द्रव्य से किसी अस्तिकाय से स्पृष्ट नहीं है, न वह धर्मास्तिकाय से स्पृष्ट है, और न वह यावत् - आकाशास्तिकाय से स्पृष्ट है । यहाँ जो ( जाव ) पद आया है उससे (अधर्मास्तिकाय, जीवास्तिकाय, पुद्गलास्तिकाय) इन तीन अस्ति कार्यों का ग्रहण किया गया है। तात्पर्य यह कि अलोकाकाश में न कोई द्रव्य है और न कोइ अस्तिकाय ही है किन्तु वह अलोकाकाश (आगासत्थिकायस्स देसेणं फुडे) आकाशास्तिकाय के देश से स्पृष्ट है, ( आगासत्थिकायस्स पएसेहिं फुडे) आकाशास्ति काय प्रदेशों से स्पृष्ट है । (नो पुढवी कारणं फुडे, जाव नो अद्धासमएणं फुडे) पृथिवीकाय भागूणे ) तेना अर्थ या प्रमाणे छे गौतम स्वाभी पूछे छे - हे लहन्त ! આલેાકાકાશ કયા દ્રવ્યથી અથવા કેટલા અસ્તિકાયાથી પૃષ્ટ છે? ઉત્તર- હે ગૌતમ ! આલેાકાકાશ કાઇ પણ દ્રવ્યથી, કે કાઇ પણુ અસ્તિકાયથી પૃષ્ટ નથી. તે ધર્માસ્તિકાયથી લઈને આકાશાસ્તિકાય પર્યન્તના કોઇ પણ અસ્તિકાયથી स्पृष्ट नथी. सहीं ? ( जाव ) पर्यन्त यह साच्यु छे तेना द्वारा अधार्भा સ્તિકાય, જીવાસ્તિકાય અને પુદ્ગલાસ્તિકાયને ગ્રહણ કરવામાં આવ્યા છે. કહે. વાનું તાસ એ છે કે અલેાકાકાશમાં કેઇ દ્રવ્ય પણ નથી અને કોઈ અસ્તિ काय पशु नथी. पण ते असो अश ( अगासत्थिकायस्स देसेणं फुडे ) मा शास्तिायना हेराथी स्पृष्ट छे, ( आगासत्थिकायरस परसेहिं फुडे ) आशास्तिडायना प्रदेशथी स्पृष्ट छे. (नो पुढवीकारणं फुडे, जाव नो अद्धासम
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૨