________________
७६४
भगतीसूत्रे "तत्थसिद्धो भवइ तेणं तत्थ सिद्धा भवंति असरीराजीवघणादसणणाणोवउत्ता णिट्रियट्ठाणीरया णिरेयणा वितिमिरा विसुद्धा' इति संग्राह्यं 'सासय मणागयदं कालं चिति' इत्यनेन संयोजनीयम् । ते सिद्धाःशाश्वताऽनागताद्धा कालपर्यन्तं तत्र तिष्ठन्ति इति भावः।
प्रज्ञापनासूत्रस्य पत्रिंशत्तमसमुदघातविषयस्य सविस्तरं विवेचनं कृतं तदिह संक्षेपेण प्रदश्यते-" इह सप्तसमुद्घाताः तथाहि वेदनाकषायमरणवैक्रिय तेजसाहारककेवलिसमुद्घातभेदात् ।
वेदनासमुदघातः असद्वेधकर्माश्रयः। कषायसमुद्घातः कषायाख्यचारित्रमोहनीय कर्माश्रयः। मारणान्तिकसमुदघातोऽन्तर्मुहूर्तशेषायु कर्माश्रयः३। वैक्रियतेजसाहारसणोवत्ता णिडियट्ठा, णीरया, णिरेयणो, वितिमिरा विसुद्धा) इस पाठ को लेकर ( सासयमणागयद्धं कालं चिटुंति ) इस पाठ के साथ जोड लेना चाहिये । इससे यह अर्थ होता है कि वे सिद्ध शाश्वत अनागताद्धकाल पर्यन्त रहते हैं। प्रज्ञापनासूत्र के छत्तीसवें समुद्घात पद में समुद्घात विषय का विस्तारपूर्वक विवेचन किया गया है सो वह संक्षेप से यहां प्रकटकिया जाता है-यहां समुद्धात सात कहे गये हैं-एक वेदना समुद्घात,दूसरा कषाय समुद्धात, तीसरा मरण समुद्घात, चतुर्थ वैक्रिय समुद्घात, पांचवा तेजस समुद्घात, छट्ठा आहारकसमुद्घात और सातवां केवलिसमुद्घात।
इनमें जो बेदनासमुद्घात है वह आशातावेदनीय कर्म के आश्रय को लेकर होता है १ । कषायसमुदघात कषायनामक चारित्र मोहनीय कर्म के आश्रय को लेकर होता है २ । मरणान्तिकसमुद्घात अंतर्मुहूर्त असरीराजीवघणा णाणदसणोवउत्ता णिट्रियट्रा, जिरया, जिरेयणा वितिमिरा विसद्धा) मा ५४थी सधने (सासयमणागयद्धं काल चिठ्ठति ) मा ५8नी साथी દેવું જોઈએ. તેથી એ અર્થ થાય છે કે તેઓ સિદ્ધ શાશ્વત અનાગતા દ્વાકાલ પર્યન્ત રહે છે.
પ્રજ્ઞાપના સૂત્રના છત્રીસમાં સમુદ્દઘાત પદમાં સમુઘાતો વિષેનું વર્ણન વિસ્તારથી કરવામાં આવ્યું છે તે તેનું અહીં સંક્ષિપ્ત વર્ણન કરવામાં આવે છે અહીં સમુઘાત સાત કહ્યા છે (૧) વેદના સમુદ્દઘાત, (૨) કષાયસમુ इधात, (3) भ२शुसभुधात, (४) वैठियसभुधात, (५) तेस समुद्धात. આહારક સમુદ્દઘાત અને (૭) કેવલિ સમુદ્દઘાત (૧) વેદના સમુદ્રઘાત અસતાવેદનીય કર્મને આધાર લઈને થાય છે (૨) કવાય સમુદૂઘાત કષાય નામના ચારિત્ર મોહનીય કર્મને આધારે થાય છે. (૩) માર સુનિતક સમુદુઘાત અંતર્મુહૂર્ત પ્રમાણ આયુ બાકી રહે ત્યારે કરાય છે. તેથી
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૨
