________________
७६२
भगवतीसूत्रे समुद्घाता एकेन्द्रिय विकलेन्द्रियाणा माद्यास्रय एव भवन्ति । वायुनारकाणांतु चत्वारः समुद्घाताः। देवानां पञ्चेन्द्रिशतिरश्वां च पश्च। मनुष्याणां तु सप्त समुद्घाता भवन्तीति। एकेन्द्रियादारभ्य मनुष्यपर्यन्तं समुद्घातेषु अल्पत्वबहुत्वादिदर्शयितुमाह 'जीव इत्यादि " जाव वेमाणियाणां ' यावत् वैमानिकानाम् एकेन्द्रियादारभ्य वैमानिकपर्यन्तं समुद्घातप्रकरणं प्रज्ञापनातो विज्ञेयमिति. “कसायसमुग्यायो अप्पाबहुयं " कषायसमुद्घाताः अल्पबहुत्वं च वक्तव्यम् । सप्तसमु
धाता भवन्ति । तत्र वेदनासमुद्घातः पूर्व कथितः, अन्ये च षट् कषायसमुद्घासिर्फ एक केवलि समुद्घात ही ऐसा है कि जिस का काल आठ समय का कहा गया है । एकेन्द्रिय और विकलेन्द्रिय जीवों के आदि के तीन अर्थात्-वेदनीय , कषाय और मारणान्तिक समुद्घात होते हैं । वायुकायिक जीवों के और नारक जीवों के आदिके चार अर्थात्-पूर्वोक्त तीन
और चौथा बैक्रिय समुद्घात होते हैं । देव और पंचेन्द्रिय तिर्यंच इन के पांच अर्थात् पूर्वोक्त चार और पांचवा तैजस समुद्घात होते है। मनुष्यों के सातों ही समुद्घात होते है।
एकेन्द्रिय से लेकर मनुष्यपर्यन्त जो समुद्घात कहे गये है उनमें सूत्रकार अल्पबहुत्व कहने के लिये ( जाव वेमाणियाणं) ऐसा कहते हैंइसका तात्पर्य यह है कि एकेन्द्रियसे लेकर वैमानिक देवों तक समुद्घात का प्रकरण प्रज्ञापना सूत्र में कहा गया है सो वहांसे यह प्रकरण जान लेना चाहिये । ' कसायसमुग्घाया अप्पाबहुयं कषाय समुद्घात तथा अल्प बहुत्व कहना चाहिये समुद्घात सात होते हैं । इनमें वेदना એકેન્દ્રિય અને વિકલેન્દ્રિય છેશરૂઆતના ત્રણ-એટલે કે વેદનીય, કષાય અને મારાન્તિક–સમુઘાત કરે છે. વાયુકાયિક જીવ તથા નારક છે શરૂઆતના ચાર સમુઘાત કરે છે–એટલે કે પૂર્વોક્ત ત્રણ સમુદુઘાત અને થે વિક્રિયસમુદ્રઘાત કરે છે. દેવ અને પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ શરૂઆતના પાંચ-પર્વોક્ત ચાર અને તૈજસ-સમુદ્દઘાત કરે છે. મનુષ્ય સાતે સાત સમુદ્રઘાત કરે છે.
એકેન્દ્રિયથી લઈને મનુષ્ય પર્યન્તના જે સમુદ્રધાને કહ્યા છે તેમાં અ૫ मत्व मा माटे सूत्रा२४ छे-( जाव वेमाणियाण ) तेनुं तात्पर्य मे छ કે એકેન્દ્રિયથી લઈને વૈમાનિક દેવ સુધીના જીવનું સમુદુઘાતનું પ્રકરણ પ્રજ્ઞાપના સૂત્રમાં આપેલું છે. તે અહીં તે પ્રકરણમાં આપ્યા પ્રમાણે કથન સમજવું. (कसाय समुग्नाया अप्पाबहुय) ४ाय समुधात तथा २५६५मत्व पु જોઈએ. સમુઘાત સાત છે. તેમાંથી વેદના સમુદુઘાતના વિષયમાં આગળ
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૨
