________________
•
प्रमेयचन्द्रिका टीका श० २ उ० सू० १२ स्कन्दकचरितनिरूपणम् ६०३ अथ किं तद् भक्तप्रत्याख्यानम् भगवानाह - ' भत्तपच्चक्खाणे दुविहे' पन्नत्ते भक्तप्रत्याख्यानं द्विविधं प्रज्ञमम् ' तं जहा , तद्यथा - ' नीहारिमेय अनीहारिमे य नियमासप्पकमे निर्धारिमं च अनिर्धारिमं च नियमात् सप्रतिकर्म से तं भत्तपच्चक्रखाणे ' तदेतत् भक्तप्रत्याख्यानम् ' इच्चेतेणं खदया' इत्येतेन स्कन्दक 'दुविणं पंडियमरणेणं मरमाणे जीवे ' द्विविधेन पंडितमरणेन म्रियमाणो जीव: ' अनंतेहिं नेरइयभवग्गहणेहि अप्पाणं विसंजोएइ ' अनन्तै नैरयिकभवग्रहणैः आत्मानं विसंयोजयति = पृथक्करोति नरकेषु नैव गच्छतीति भावः । ' जाव' यावत् - यावत्पदेन ' तिरियमणुपदेव भवग्गणेहिं अप्पानं विसंजोएइ, स्वरूप क्या है ? सो इसका स्वरूप प्रकट किया जाता है- भक्तप्रत्याख्यान भी दो प्रकार का कहा गया है- एक निर्धारिम ओर दूसरा अनिर्धारिम, यह भक्तप्रत्याख्यान मरण पादपोपगमन मरण की तरह प्रतिकर्मसे रहित नहीं होता है किन्तु 'नियमा सप्पडिक्कमे, यह नियम से प्रतिकर्म से सहित होता है। 'से तं भत्तपच्चक्खाणे' इस तरहसे यह भक्तप्रत्याख्यानका स्वरूप है । 'इच्चेतेणं खंदया ! दुविहेणं मरणेणं मरमाणे जीवे अनंतेहि नेरइयभवग्गहणेहिं अप्पाणं विसंजोएड' इस प्रकार से हे स्कन्दक ! जो जीव भक्त प्रत्याख्यान और पादपोपगमन इन दो प्रकारके मरणोंसे युक्त होकर मरता है अर्थात् इन दो प्रकारके मरणको स्वीकार कर अपने शरीर का त्याग करता हैं, वह जीव अनन्त नैरइक भवसंबंधी भवग्रहण से अपने आपको रहित बना लेता है, अर्थात् - मर कर ऐसा साधुजीव नरकों में जन्म नहीं लेता है ।' तिरिय मणुय देव भवग्गहणेहि अप्पाणं विसंजोएइ' फिर वह अनन्त तिर्यंच भव
"
प्रश्न - " से किं त' भत्तपञ्चक्खाणे" लडतप्रत्याभ्यान भरणूनुं वुं स्व३५ छे ? ઉત્તર—ભક્તપ્રત્યાખ્યાનનાં પણ એ પ્રકાર કહ્યાં છે. (૧) નિરમ અને (૨) અનિર્હારમ તે ભક્તપ્રત્યાખ્યાન મરણ પાદાપગમન મરણની જેમ प्रतिभथी रहित होतुं नथी. ५१ “ नियमा सप्पडिक्कमे " ते नियमथी प्रतिउभथी युक्त होय छे. " से त्तं भत्तपञ्चक्खाणे " मा प्रअरनुं तत्याખ્યાનનું સ્વરૂપ છે.
" इच्चेतेणं खंद्या ! दुविद्देणं मरणेणं मरमाणे जीवे अनंतेहिं नेरइयभaraणेहिं अप्पा विसंजोएइ " डे २५० ! ने बया मे अारना पंडित મરણુથી પેાતાના શરીરના પરિત્યાગ કરે છે તે અનત નારક ભવાથી પેાતાની જાતને રહિત બનાવે છે. એટલે કે તે પ્રકારના સાધુ મરણ પામીને નરક गतिमां उत्पन्न थतो नथी. " तिरियमणुयदेवभवग्गहणेहिं अप्पाणं विसंजोएइ '
"9
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૨