________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श० २ उ० १ सू० १२ स्कन्दकचरितनिरूपणम् ५९७ वमरणम् , तस्मैभवाय मनुष्यादेः सतो मनुष्यादावेव बद्धायुष्कस्य यन्मरणं तत् तद्भवमरणम् मनुष्यदेहं परित्यज्य पुनरपि मनुष्ये एव प्रादुर्भावः एवं तिर्यग् शरीरं परित्यज्य पुनस्तत्रैव जन्मग्रहणमिति, इदं च तद्भवमरणं मनुष्यतिरश्चोरेव संभवति न तु देवनारकयोः देवोदेवशरीरं परित्यज्य नैव देवेषु समुत्पद्यते न वा नारको नरकं परित्यज्य पुनर्नरके एव समुत्पद्यते इति ४ । 'गिरिपडणे' गिरिपतनम् , पर्वतानात् पतित्वा मरणं गिरिपतनमिति ५। तथा ' तरुपड़णे' उसी पर्याय का आयु बंध कर जो मरण होता है वह तद्भव मरण है ४ । तात्पर्य कहने का यह है कि जीव जिस पर्याय में है-उस पर्याय को छोड़कर पुनः उसी पर्याय में जन्म धारण करना यह तद्भव मरण है जैसे कोई मनुष्य मनुष्यपर्याय को छोडकर पुनः मनुष्यपर्याय में जन्म करता है तो यह उसका तद्भव मरण है-(तस्मै भवाय मरणं) तद्भवमरणं ऐसी इसकी व्युत्पत्ति है इसी तरह तिर्यक शरीर का परित्याग कर कोई तिर्यश्च जीव पुनः उमी पर्याय में जन्म धारण करता है तो यह उसका तद्भव मरण है । यह तद्भव मरण मनुष्यगति और तिर्यश्चगति के जीवों में ही संभवता है। देव और नारकगति के जीवों में नहीं, क्यों कि यह सैद्धान्तिक नियम है कि देव मर कर देव नहीं होता और नारक मर कर नारक नहीं होता है। तथा 'गिरिपडणे' गिरिपतन-पर्वत के ऊपर से गिरकर के मरना-यह गिरिपतन मरण है ५ । 'तरुपडणे' वृक्ष से બીજે ભવે તેજ પર્યાયને આયુષ્ય બંધ બાંધીને જે મરણ થાય છે તે મરણ ને તદુભવ મરણ કહે છે. એટલે કે જે પર્યાયમાં જીવ જન્મ પામ્યું હોય તે પર્યાયમાંથી મરીને ફરીથી પાછે તે જ પર્યાયમાં ઉત્પન્ન થતો હોય તે તેના પર ણને તદ્દભવ મરણ કહે છે. જેમ કે કઈ જીવ મનુષ્ય પર્યાયને છોડીને ફરીથી પાછો મનુષ્ય પર્યાયમાં જ જન્મ ધારણ કરે તો તેના મરણને તદ્દભવ મરણ કહે છે तलव भरनी व्युत्पत्ति २मा प्रमाणे थाय छ- “ तस्मै भवाय मरण"सर પ્રમાણે કોઈ જીવ તિર્થં ચ નિમાં જન્મ ધારણ કરીને ત્યાંથી મરીને ફરીથી તિર્યંચ નિમાં જન્મ ધારણ કરે તો તેના મરણને તદ્દભવ મરણ કહે છે. તે તદ્દભવ મરણ મનુષ્ય ગતિને જેમાં જ સંભવે છે-દેવ અને નારક ગતિના જીમાં તે મરણ સંભવતું નથી, કારણ કે સિદ્ધાંતમાં, એવું કહ્યું છે કે દેવ મરીને દેવ થતો નથી અને નારક જીવ મરીને નારક ભવમાં જન્મ લેતે નથી.
__५ “गिरिपडणे “नपतन- पर्वत ५२थी नीये ५७वाथी यता भने गिरिपतन भ२५ ४ छ. ६ "तरुपडणे" वृक्ष ५२थी ५ी थी २ भर
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૨
