________________
३६०
भगवतीसूत्रे
,
शाश्वतो नित्य एव, 'वालियत्तं असासयं ' बालकत्वमशाश्वतम् तत्र बालकलम् व्यवहारनयतः शिशुत्वम्, निश्चयनयतस्तु असंयतश्वम्, तदशाश्वतं पर्यायरूपतया । 'सासए पंडिए ' शाश्वतः पण्डितः 'पंडियतं असासयं पण्डितत्वमशाश्वतम्, पण्डितो व्यवहारेण शास्त्रज्ञो जीवः निश्चयनयेन तु संयतो जीवः, पण्डितत्वं व्यवहारतः शास्त्रज्ञत्वम्, निश्चयतः संयतत्वं तदशाश्वतं पर्यायरूपत्वात् । भगवानाह - ' हंता ' इत्यादि । 'हंता गोयमा ' हन्त गौतम ! ' अथिरे पलोट्टई' अस्थिरः प्रलोटयति ' जाव पंडियत्तं असासयं यावत् पंडितत्वमशाश्वतम् यावत्पदेननो स्थिरः मलोटयति, अस्थिरो भज्यते नो स्थिरो भज्यते, शाश्वतो बालकः,
,
,
बालक शब्द का अर्थ यहां असंयत जीव होता है । यह असंयतरूप बालक जीव द्रव्यरूप से शाश्वत-नित्य ही है और तद्गत बालकत्व- असं. यतत्व निश्चयनय से और व्यवहारनय से बालकत्व शिशुत्व पर्यायरूप होने के कारण अशाश्वत है । ( सासए पंडिए पंडियत्त असासयं ) पण्डित शाश्वत है और पण्डितत्व अशाश्वत है। व्यवहारनय से पण्डि - तशब्द का अर्थ शास्त्र का ज्ञाता जा जीव है वह है और निश्चयनय की अपेक्षा से जो जीव संयत है वह है । व्यवहार नय की अपेक्षा से पंडि. तत्व का अर्थ शास्त्रज्ञत्व होता है और निश्चयनय की अपेक्षा से संघतत्व पर्यायरूप होने के कारण अशाश्वत है । इन सब का उत्तर देते हुए भगवान कहते हैं कि - ( हंता गोयमा ! अभिरे पलोहह, जाव पंडियत्त असासयं ) हां गौतम ! अस्थिर पदार्थ पलटता है, यावत् पण्डितत्व अशाश्वत है । यहां यावस्पद से ( नो स्थिरः पलोटयति, अस्थिरो
66
ખાલક શબ્દના અર્થ અસયત જીવ થાય છે.તે અસયતરૂપ ખાલક જીવ દ્રવ્ય ३पे शाश्वत ( नित्य ) ४. अने तेमां रडेलुं मासञ्ज्यालु असतयालु निश्चयનયથી અને વ્યવહારનયથી પર્યાયરૂપ હોવાને કારણે અશાશ્વત છે सासए पंडिए पंडियत्तं असासयं " पंडित शाश्वत छे अने पंडितया मशाश्वत छे. વ્યવહારનયથી પડિત શબ્દના અર્થ શાસ્ત્રવેત્તા થાય છે, અને નિશ્ચયનયની અપેક્ષાએ સયત જીવને પડિત કહે છે. વ્યવહારનયની અપેક્ષાએ પડિતત્વના અથ શાસ્ત્રજ્ઞપણ થાય છે અને નિશ્ચયનયની અપેક્ષાએ તેના અ` સચતપણું થાય છે તે સયતપણું પર્યાયરૂપ હાવાને કારણે અશાશ્વત છે, તે ખધા પ્રશ્નોને उत्तर आयतां भहावीरयलु उडे छे - " हंता गोयमा ! अथिरे पलोहर, जाव पंडियत्तं अनासयं " डा, गौतम ! अस्थिर पहार्थो परिवर्तन याभता रहे छे, ( यावत् ) पंडितया अशाश्वत है. " यावत् " पहथी नीथेन। सूत्रपाठ श्रद्धलु
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૨