________________
भगवतीसूत्रे लोकान्तं स्पृशति । 'जाव नियमा छदिसि' यावत् नियमात् पड्दिशम्। 'तं भंते कि पुट फुसइ अपुढे फुसइ' तद् भदन्त ! कि स्पृष्टं स्पृशति अस्पृष्टं स्पृशति ? भगवानाह-'हंता' इत्यादि । 'हंत जाव नियमा छदिसि फुसइ' हन्त ! यावन्नियमात् षदिशं स्पृशति, एतस्य भावना अनेन रूपेण ज्ञातव्या, तथाहिस्पृष्टमलोकान्तं लोकान्तः स्पृशति, स्पृष्टता च व्यवहारतो दूरस्थपदार्थस्यापि संभवति यथा चक्षुःस्पर्शः, अत उच्यते-अबगाढं स्पृशति लोकान्तः, तत्रावगाढमासन्नम् , अवगाढत्वं चाऽऽसत्तिमात्रमपि स्यात् अतः कथ्यते अनन्तरावगाढम् अलोयंतं फुसइ) हां गौतम ! लोकान्त अलोकान्त का स्पर्श करता है। इसी तरह (अलोयंते वि लोयंतं फुसइ) अलोकान्त भी लोकान्त का स्पर्श करता है । " जाव नियमा छदिसिं" यावत् नियम से छहों दिशाओं में वह स्पर्श करता है। (तं भंते ! किं पुढे फुसइ, अपुढे फुसइ) हे भदन्त ! जो वह स्पर्श करता है तो क्या स्पृष्टको स्पर्श करता है? या अस्पृष्ट को स्पर्श करता है ? (हंता जाव नियमा छद्दिसि ) हां गौतम! यावत् वह नियम से छहों दिशाओं में स्पर्श करता है। इसकी भावना इस रूप से जाननी चाहिये-यदि लोकान्त स्पृष्ट अलोकान्त का स्पर्श करता है तो स्पृष्टता, व्यवहार से दूरस्थपदार्थ की भी हो सकती है जैसे चक्षु दूरस्थपदार्थका स्पर्श करता है अतः कोई ऐसी आशंका न करे, इसके लिये सूत्रकार कहते हैं कि लोकान्त जो अलोकान्त का स्पर्श करता है वह अलोकान्त वहां अवगाढ है-आसन्न-निकटवर्ती है। व्यवधान सहित होने पर भी आसन्नता हो सकती है अतः ऐसी आसन्नता यहां અંતિમભાગ અલકના અંતિમ ભાગને સ્પર્શ કરે છે અને એ જ પ્રમાણે (अलोय ते वि लोयतं फुसइ) मसानो तिममा सोनामतिम भागना २५ ४२ छ, “जाव नियमा छदिसि "मने नियमथी ४ छ हिशासामा २५ रे . (तं भाते ! किं पु फुसइ, अपुटुं फुसइ ?) भगवन्न ते २५ रे छ तो स्पृष्टना २५४२ छ , २५२५टनो २५० ४२ छ ? (हंता जाव नियमा गरिस) ही गोतम ! ते नियमथी (निश्चयथी) ७२ हशायाने। २५ ४२ છે, ત્યાં સુધીનો સૂત્રપાઠ અહીં લેવાને છે. તેને ભાવાર્થ આ પ્રમાણે સમજે. જે લેકાન્ત પૃષ્ટ અલકાન્તને સ્પર્શ કરતું હોય તે સામાન્ય રીતે દર રહેલા પદાર્થની પણ સ્પષ્ટતા સંભવી શકે છે. જેમ કે આંખ દૂર રહેલા પદાર્થોને સ્પર્શ કરે છે. તે એવા પ્રકારની શંકા કેઈ ન કરે તે માટે સૂત્રકાર કહે છે કે લોકાન્ત જે એકાન્તનો સ્પર્શ કરે છે તે અલકાન્ત શું ત્યાં અવગાઢ છે. નિકટવર્તી છે. વ્યવધાન (અંતર) સહિત હોવા છતાં પણ આસન્નતા
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૨
