Page Text
________________
१०३८
भगवती सूत्रे
विद्यते चेत्तदा प्रत्येकस्मिन् अविद्यमानस्य समुदायेऽपि अवर्त्तमानत्वमेव भवतीति नियमेन प्रदेशसमुदायात्मकधर्मास्तिकायेऽपि धर्मास्तिकायत्वधर्मस्य वृत्तिता न स्यात् यथा प्रत्येक सिकता कणेषु अनुपलभ्यमानं तैलं न सिकता समुदायेऽपि भवति तद्वत् प्रकृतेऽपीति सेयमुभयतः 'पाशारज्जुरिति न्यायः समापततीति प्रश्नयितुः प्रश्नाशयः । भगवान् आह - ' गोयमा ! ' इत्यादि ' गोयमा ' हे गौतम! ' णो णडे समड़े ' नायमर्थः समर्थः धर्मास्तिकायस्य प्रतिप्रदेशं धर्मास्तिकायत्वधर्मो न भवतीत्यर्थः । यथा एकप्रदेशस्य धर्मास्तिकाय इति व्यवहारो न युक्तस्तथा सर्वप्रदेशेऽपि स व्यवहारो न युक्त इत्यतिदेशेन दर्शयति- ' एवं दोणि वि' एवं द्वौ यदि प्रदेश समुदायात्मक धर्मास्तिकाय की सिद्धि मानने निमित्ते द्वितीय पक्ष स्वीकार किया जावे और कहा जावे नि धर्मास्तिकायके प्रत्येक प्रदेश में धर्मास्तिकत्वरूप धर्म नहीं है तो फिर इस प्रकार के कथन में पूरे धर्मास्तिकाय का ही लोप प्राप्त होता है क्यों कि जो धर्म अवयव में नहीं है - वह अवयव के समुदाय में क्योंकर हो सकता है । इस लिये यह मानना ही पडेगा कि ( प्रत्येकस्मिन् अविद्यमानस्य समुदायेऽपि अवर्तमानत्वमेव) प्रदेश समुदायात्मक धर्मास्तिकाय में धर्मास्तिकायत्वरूप धर्म की वृत्ति नहीं है। जैसे प्रत्येक सिकता कणों में अनुपलभ्यमान तैल की उपfor सिकता कणों के समुदाय में नहीं होती है । इस तरह उभयतः पाशारज्जु प्राप्त होती है। ऐसा आशय प्रश्नकर्ताका है इसका उत्तर देते हुए प्रभु कहते हैं कि ( गोयमा) हे गौतम ! ( णो इट्ठे सम े ) यह
ધર્માસ્તિકાયને સિદ્ધ કરવાને માટે ઉપર દર્શાવેલા ખીજો મત સ્વીકારવામાં આવે અને કહેવામાં આવે કે ધર્માસ્તિકાયના પ્રત્યેક પ્રદેશમાં ધર્માસ્તિકાયત્વ રૂપ ધર્મ હાતા નથી, તા એ પ્રકારના કથનથી તેા પૂરા ધર્માસ્તિકાયના જ લાપ થવાના પ્રસંગ ઉભા થાય છે. કારણ કે જે ધમ અવયવમાં અસ્તિત્વ ન ધરાવતા હોય તે અવયવના સમુદાયમાં કયાંથી સંભવી શકે ? તેથી એવું માનવુ' જ पडशे ¥ “ प्रत्येकस्मिन् अविद्यमानस्य समुदायेऽपि अवर्तमानत्वमेव " प्रदेशसभु દાયાત્મક ધર્માસ્તિકાયમાં ધર્માસ્તિકાયવરૂપ ધર્મના સદ્ભાવ હાતા નથી. જેવી રીતે રેતીના પ્રત્યેક કણમાંથી તેલ મળવાના સંભવ નથી હાતે તેવી જ રીતે રેતીના કણાના સમૂહમાંથી પણ તેલ મળવાના સંભવ હાતા નથી. એજ પ્રમાણે ધર્માસ્તિકાયના એક પ્રદેશમાં જે ધમ (ગુણુ) નથી તે તેના પ્રદેશસમુદાયમાં
१ उमयतः पाशारज्जुरितिन्यायः- अर्थ - जैसे दोनो तरफ जाल बिछा हो उसके मध्य में अवस्थित पुरुष अगर इधर जाता है तो भी जाल में फसता है उधर जानेसे भी जाल में फसता है अतः मध्य में ही दुःखी होता है । यह न्याय - इतोव्याघ्रइतस्तरी ए न्यायके समान है - इधर बाघ उधर नदी बीचमें खड़ा मनु. य के समान है - अर्थात् दोनों तरफ भय उपस्थित है ।
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૨
| SR No. | 006316 |
| Book Title | Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 02 Sthanakvasi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1962 |
| Total Pages | 1114 |
| Language | Sanskrit, Hindi, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_bhagwati |
| File Size | 65 MB |