________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श०२ उ० १० सू० १ अस्तिकायस्वरूपनिरूपणम् १०२१ अब्बर अवट्टिए " न कदाचित् न भविष्यति अभवत् भवति भविष्यति तत एव ध्रुवः नियतः शाश्वतोऽक्षयोऽव्ययोऽवस्थितः इत्येषां पदानां ग्रहणं भववीति । तथा नित्योऽस्ति ततश्च कालतः धर्मास्तिकायसिकालेऽवि तिष्ठतीवि ' भावओ अवणे अगंधे अरसे अफासे' भावतोऽवर्णोऽगन्धोऽस्पर्शः तत्र भावत अत एव ध्रुवः नियतः शाश्वतोऽक्षयोऽव्ययो व्यवस्थितः इत्येषां पदानां ग्रहणं भवतीवि तथा नित्योऽस्ति ततच कालतः धर्मास्तिकाय खिकालेऽपि तिष्ठतीति । ' भावओ अव अगंधे अरसे अफासे " भावतोऽवर्णोऽगन्धोऽरसोऽस्पर्शः तत्र भावतः धर्मास्तिकायः वर्णगन्धरसस्पर्शरहितो भवतीति । " गुणओ गमणगुणे " गुणतः
ऐसा होगा जिस में धर्मास्तिकाय नही रहेगा, तीनों कालों में इस द्रव्य का सद्भाव माना गया है। क्यों कि यह द्रव्य यावत् नित्य है यहां यावत्पद से ( न कयाइ न भविस्सर, भर्बिसु, भवइ, भविस्सर, धुबे णिइए सासए अक्खए अधुए अवट्ठिए) इस पाठ को ग्रहण किया गया है। यह ध्रुव है नियत है शाश्वत है अक्षय है अव्यय अवस्थित है । और मित्य है । त्रिकालवर्ती यह अस्तिकाय है । (भावओ अवण्णे, अगंधे, अरसे, अफासे ) भाव की अपेक्षा यह धर्मास्तिकायरूप द्रव्य वर्ण, गंध, रस और स्पर्श से रहित है । रूपादिक गुण पुद्गल में ही पाये जाते हैं । पुद्गल के सिवाय अन्य द्रव्यों में नहीं । अतः धर्मास्तिकाय में इन गुणों का निषेध किया गया है क्यों कि यह द्रव्य अरूपी माना गया है। (गुणओ गमणगुणे ) गुण की अपेक्षा यह द्रव्य गमन गुणवाला माना गया है । जिस प्रकार जल मत्स्यादिक અસ્તિત્વ નહીં હૈાય એવું ખનવાનું નથી. એટલે કે ત્રણે કાળમાં તેનું અસ્તિત્વ होय छे ४. કારણુ કે તે દ્રવ્ય નિત્ય પન્તના વિશેષણાવાળુ છે. અહી ( यावत् ) पहथी नीयेनेो सूत्रपाठ श्रहा उरायो हो- ( न भविरसइ, भवि सु, भवइ, भविस्सs, धुवे णिइए सासए, अक्सर अव्वए) ते ध्रुव छे, नियत छे, શાશ્વત છે, અક્ષય છે, અવસ્થિત છે અને નિત્ય છે. ધર્માસ્તિકાયને ત્રણે કાળમા अभाव ( अस्तित्व ) होय छे. ( भावओ अवण्णे, अगंधे, अरसे, अफासे ) ભાવની અપેક્ષાએ ધર્માસ્તિકાય રૂપ દ્રવ્ય વણુ ગ'ધ, રસ અને સ્પર્શ થી રહિત હાય છે. રૂપાદિક પુલમાં જ જોવામાં આવે છે-પુદ્ગલ સિવાયના અન્ય દ્રવ્યમાં રૂપાદિક ગુણ્ણા હાતા નથી. તેથી ધર્માસ્તિકાયમાં તે ગુણાના અભાવ ખતાવવામાં આન્યા છે. એટલે જ ધર્માસ્તિકાયને અરૂપી માનવામાં આવ્યું છે,
( गुणओ गमणगुणे ) गुथुनी अपेक्षाओ धर्मास्तिआयने गमन शुणुकाणु
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૨
