________________
प्रमेयचन्द्रिकाटीका श.१३.५सू०११ पानव्यन्तरादीनां स्थितिस्थानादिवर्णनम् ८५५ विद्यते तत् नानात्वं तस्य यथाशास्त्रं ज्ञातव्यमिहेति परस्परतो विशेषं ज्ञात्वा एतेषां परस्परविलक्षणसूत्राण्यध्येतव्यानीति भावः। तत्र लेश्याद्वारे ज्योतिष्कदेवानामेकैव तेजोलेश्या ज्ञातव्या। ज्ञानद्वारे त्रीणि ज्ञानानि तथा त्रीणि अज्ञानान्यपि ज्ञातव्यानि, असंज्ञिनां जीवानां तत्रोपपाताभावेन विभंगस्यापर्याप्तकावस्थायामपि भावात् , तथा लेश्याद्वारे वैमानिकानां तेजोलेश्यादिकास्तिस्रोलेश्याः वक्तव्याः। ज्ञानद्वारे च त्रीणि ज्ञानानि त्रीणि अज्ञानानि वा वक्तव्यानि, वैमानिकमत्राणि तु एवमध्येतव्यानि, तथाहि-" संखेज्जेसु णं भंते ! वेमाणियावाससयसहस्सेसु एगमेगंसि वेमाणिया वासंसि केवइया ठिइट्ठाणा पन्नत्ता" इत्येवमादीनि मूत्राणि ऊहनीयानि, एतदेव 'जाव वेमाणिया" यावद् वैमानिका इति मूत्रेण कथितम् । इदानोमुद्देशकार्थमुपसंहरनाह-' सेवं भंते सेवं भंते त्ति जाव विहरइ' तदेवं साथ जो जिस विषयमें भिन्नता हो वह यथाशास्त्र अनुत्तरतक जाननी चाहिये। तात्पर्य कहनेका यह है कि ज्योतिष्क देवोंकी और वैमानिक देवोंकी जिस द्वारमें आपसमें भिन्नता हो उस मिन्नताको यथाशास्त्र जानकर अनुत्तर तक उनके सम्बन्धमें सूत्र कहना चाहिये। लेश्याद्वारमें-ज्योतिष्कदेवों के एक तेजोलेश्या ही होती है। ज्ञानद्वारमें-तीन ज्ञान तथा तीन अज्ञान भी नियमतः होते हैं। विभज्ञान यहां इसलिये होता है कि असंज्ञी जीवोंका यहां उपपात नहीं होता है इसलिये अपर्याप्तावस्था में भी विभङ्गज्ञान होता है। तथा वैमानिक देवों के तेजोलेश्या आदि तीन लेश्याएँ होती हैं। ज्ञानद्वारमें-इनके तीन ज्ञान अथवा तीन अज्ञान होते हैं। वैमानिक सूत्रोंको इस प्रकार बोलना चाहिये-" सखेज्जेसु णं भंते ! वेमाणियावाससयसहस्सेसु एगमेगसि वेमाणियावासंसि केवइया સાર અણુત્તરવિમાન સુધી સમજવી, તાત્પર્ય એ છે કે તિષ્ક દેવે અને વિમાનિક દેવ વચ્ચે જે જે દ્વારમાં ભિન્નતા હોય તે ભિન્નતાને શાસ્ત્રના આધારે સમજીને તેમના વિષેના સૂત્રો કહેવાં જોઈએ. લેણ્યાદ્વારમાં આ પ્રમાણે સમજવું
તિષ્ક દેને કેવળ તેજલેશ્યા જ હોય છે, જ્ઞાનદ્વારમાં આ પ્રમાણે સમજવું તિષ્ક દેને ત્રણ જ્ઞાન અને ત્રણ અજ્ઞાન પણ હોય છે. અહીં વિભગજ્ઞાન હોવાનું કારણ એ છે કે અસંજ્ઞી જીવોને ઉપપાત “જન્મ” ત્યાં થત નથી. તે કારણે અપર્યાપ્તાવસ્થામાં પણ વિર્ભાગજ્ઞાન હોય છે. વૈમાનિક દેને તેજલેશ્યા વગેરે ત્રણ લેશ્યા હોય છે. તેમને ત્રણ જ્ઞાન અથવા ત્રણ અજ્ઞાન डाय छे. वैमानि सूत्र AI प्रभारी मातi मे,-" संखेज्जेसु णं भंते! वेमा. णियावाससयसहस्सेसु एगमेगंसि वेमाणियावासंसि केवइया ठिइट्ठाणा पण्णत्ता ?"
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
