________________
भगवतीसूत्र मनुष्यसम्बन्धेऽभङ्गकम् ज्ञातव्यम् , यतो नारकाणां क्रोधोदयो बाहुल्येन भवति, अतस्तेषां नारकाणां तादृशस्थानेषु क्रोधादिकारणकाः सप्तविंशतिभङ्गाः समुचिता एव, मनुष्याणां तु प्रत्येकं क्रोधाशुपयोगवतां वहूनां भावात् न कषायोदये विशेषः कश्चिदस्ति तेन तेषां मनुष्यागां तत्र भङ्गकाभाव एवेति । इह विशेषमभिधातुमाह'नवर' नवरं केवलम् ' मणुस्साणं' मनुष्याणां ' अब्भहियं ' अभ्यधिकम् ‘जहणियठिईए' जघन्यस्थित्याम् , येषु स्थानेषु नारकाणामशीतिस्तेषु स्थानेषु मनुष्याणामप्यशीतिरेव भङ्गा, तथा 'जेसु सत्तावीसा तेसु अभंगयं ' येषु स्थानेषु सप्तविंशतिभङ्गास्तेषु इह अभङ्गकमिति पूर्वमुक्तम् , केलं मनुष्याणामिदमभ्यधिकम् , यदुत जघन्यस्थितौ मनुष्याणामशीतिर्न तु नारकाणाम् , तत्र सप्तविंशतिरेवोक्ता एतदेवाभ्यधिकं नारकापेक्षया मनुष्याणामिति, आहारकविषये प्राह'आहारए य असीई भंगा' आहारके चाशीतिभङ्गा, तथा आहारकशरीरेऽशीतिभङ्गाः आहारकशरीरवतां मनुष्याणामल्पत्वात् , नारकाणां तत्-आहारकशरीरं नास्त्येका उदय अधिकतर होता है। इसलिये उन नारकों के ऐसे स्थानों में क्रोधादिकारणक २७ भङ्ग कहना उचित ही है। पर मनुष्यों में तो प्रत्येक क्रोधादि उपयोगवाले मनुष्य बहुत होते हैं इस लिये उनके कषायके उदयमें कोई विशेषता नहीं है। इस कारण मनुष्योंके उन स्थानों में भङ्गका अभाव ही है। (नवरं मणुस्साणं अब्भहियं जहणियठिईए) मनुष्योंमें जघन्यस्थितिमें विशेषता है। "जिन स्थानों में नारकोंके ८० भङ्ग कहे गये हैं उन स्थानों में मनुष्योंके भी ८० ही भङ्ग हैं, तथा जिन स्थानोंमें २७ भङ्ग कहे हुए हैं उनमें यहाँ भङ्ग नहीं है" ऐसा पहिले कहा है उनकी अपेक्षा केवल मनुष्योंमें यह आधिक्य है कि जघन्यस्थितिमें उनके ८० भङ्ग हैं, नारकोंके जघन्यस्थिति में ८० भङ्ग नहीं हैं, वहां तो उनके २७ ही भङ्ग हैं। यही नारकोंकी अपेक्षा मनुष्योंमें आधिक्य है। (आहारए असीई भंगा) आहारक शरीरमें अस्सी भङ्ग हैं। यह ઉદયમાં કોઈ ફેરફાર હોતો નથી. તે કારણે મનુષ્યના તે સ્થાનમાં ભાંગાઓને मभाव डोय छे. (नवर मणुस्साण अब्भहिय जहणियठिईए) ५२न्तु भासानी જઘન્યસ્થિતિમાં વિશેષતા છે. “જે સ્થાનમાં નારકના ૮૦ ભાંગા કહ્યાં છે તે સ્થાનમાં મનુષ્યોના પણ ૮૦ જ ભાંગા થાય છે તથા જે સ્થાનમાં નારકોના ૨૭ ભાંગા કહ્યા છે, તે સ્થાનમાં મનુષ્યમાં ભાંગાઓનો અભાવ હોય છે” આ પ્રમાણે કહ્યું છે નારકની અપેક્ષાએ મનુષ્યમાં કેવળ એજ વિશેષતા છે કે મનુષ્યમાં જઘન્ય સ્થિતિમાં ૮૦ ભંગ છે જયારે નારકમાં જઘન્ય સ્થિતિમાં ૮૦ ભાંગા નથી ત્યાં તે તેમના ૨૭જ ભાંગા છે. નારકો કરતાં મનુષ્યમાં એ જ વિશિटता छ (आहारए असीई भंगा) मा.२४ शरीरमा ८० मा छे. २मा माडा२४शरीर
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
