________________
भगवतीसूत्रे ___ तथा भङ्गविपयेऽपि शङ्का भवति, तत्र भङ्गा द्वयादिसंयोगरूपाः । तत्र हिंसाविषये चत्वारो भङ्गाः, तथाहि- द्रव्यतो हिंसा न भावतः इति प्रथमो भङ्गः १ । भावतो हिंसा न द्रव्यत इति द्वितीयो भङ्गः२। द्रव्यतोऽपि न हिंसा भावतोऽपि न हिंसा इति तृतीयो भङ्गः ३ । द्रव्यतोऽपि हिंसा भावतोऽपि हिंसा इति चतुर्थों भङ्गः ४, परन्तु तत्र प्रथमभङ्गोऽपि न युज्यते, यतो द्रव्यतो हिंसा ईर्यासमित्या गच्छतः पिपीलिकादेापादनम् । न चेयं हिसा, हिंसालक्षणस्याभावात् । उक्तश्च-"जो उ पमत्तो पुरिसो, तस्स उ जोगं पडुच्च जे सत्ता।
वावज्जती नियमा, तेसिं सो हिंसओ होइ॥ १ ॥ छाया-यस्तु प्रमत्तः पुरुषः तस्य तु योगं प्रतीत्य ये सवाः।
___ व्यापायंते नियमात् तेषां स हिंसको भवतीति ॥१॥ तथा भंगो के विषय में भी शंका होती है-ये भंग द्वयादिसंयोग रूप होते हैं। इन में हिंसा के विषय में चार भंग कहे गये हैं, जैसेद्रव्यसे हिंसा, भावसे हिंसा नहीं१, भावसे हिंसा, द्रव्यसे हिंसा नहीं२, दव्य से भी हिंसा नहीं और भाव से भी हिंसा नहीं३ द्रव्य से भी हिंसा और भाव से भी हिसा४। इस प्रकार ये चार भंग हैं सो इन भंगो में पहला ही भंग ठीक नहीं बैठता है कारण कि प्रथमभङ्ग में हिंसा का लक्षण घटित नहीं होता है। ईर्यासमिति से गमन करते हुए मुनिके पैर आदि का निमित्त पाकर पिपीलिका आदि का मर जाना यह द्रव्य से हिंसा है परन्तु यह हिंसारूप नहीं है, कारण-इस में हिंसा का लक्षण घटित नहीं हाता है । प्रमाद के योग से प्राणों का व्यपरोपण होना इसका नाम हिंसा है । कहा भी है- " जो उ पमत्तो" इत्यादि ।
તથા ભાંગાઓના વિષયમાં પ તેમને શંકા થાય છે. તે ભાંગ છે, ત્રણ, ચાર વગેરે જાતના હોય છે. તેમાં હિંસાના વિષયમાં ચાર ભાંગ (ભેદ) ४ा छ भ3-(१) द्रव्यथी डिसा, माथी डिसा नडी, (२) माथी डिसा દ્રવ્યથી હિંસા નહીં, (૩) દ્રવ્યથી પણ હિંસા નહીં અને ભાવથી પણ હિંસા નહીં, (૪) અને દ્રવ્યથી પણ હિંસા અને ભાવથી પણ હિંસા. આ ચાર ભાંગામાં પહેલે જ ભાંગો બરાબર લાગતો નથી, કારણ કે પહેલા ભાગમાં હિંસાનું લક્ષણ ઘટાવી શકાતું નથી-ઇર્યાસમિતિપૂર્વક ગમન કરતાં મુનિના પગનું દ્રવ્યનિમિત્ત મળતાં કીડી વગેરેનું મરી જવું તેનું નામ દ્રવ્યહિંસા છે પણ તે દ્રવ્યહિંસારૂપ ગણાય નહિં. કારણ કે તેમાં હિંસાનું લક્ષણ ઘટાવી શકાતું નથી. પ્રમાદના યેગથી પ્રાણેને નાશ થવો તેનું નામ હિંસા છે. Bहां ५५ छ-"जो उ पमचो" त्याल
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
