________________
६०६
भगवतीसूत्रे 'तं चेव उच्चारेयव्वं ' तदेवोच्चारयितव्यम्-तदेव--पूर्वोक्तमेव सर्वमत्र पठनीयमिति, तच्चेदम्-"अप्पणा चेव उदीरेइ, अप्पणा चेव गरहइ, अप्पणा चेव संवरेइ" इत्युत्तरम् । तत्र 'अप्पणा चेव' आत्मनैव-स्वमेव 'उदीरेइ' उदीरयति । भविष्यत्कालवेधं कर्म करणविशेषेणाकृष्य क्षपणार्थमुदयावलिकायां प्रवेशयति ? अनेन कर्मणो बन्धादिषु जीवस्यैवाधिकारो नान्यस्येति प्रदर्शितम् । कर्मण उदीरणादौ मुख्यं कारणं जीव एवेति भावः । उक्तं च
" अणुमेत्तो वि न कस्सइ बंधो परवत्थुपच्चया भणिओ।" छाया-अणुमात्रमपि न कस्यापि बन्धः परवस्तुप्रत्ययाद् भणित । इति ॥
परवस्तुप्रत्ययादिति जीवभिन्ननिमित्तात् कस्यापि किश्चिन्मात्रमपि बन्धो न है, अपने आप ही वह उसकी गर्दा करता है, और अपने आप ही वह उसका संवर करता है। यहां जो "तं तहेव उच्चारेयव्वं ” पाठ कहा है उससे इन्हीं " अप्पणा चेव उदीरेइ," अप्पणा चेव गरहइ, अप्पणा चेव संवरेइ" पूर्वोक्त पदों का संग्रह करने को कहा गया है । " उदीरणा अर्थात् भविष्यत् कालमें जो कर्म वेदन के योग्य है। उसे करणविशेषद्वारा खींच कर क्षपण निमित्त उदयावलिका में लाना इसका नाम उदीरणा है। इससे "कर्मबंध आदि करने में जीव का ही अधिकार है। अन्यअजीव का नहीं ,, यह बात दिखलाई गई है। तात्पर्य यह है-कर्म की उदीरणा आदि करने में मुख्य कारण जीव ही है। कहा भी है
"अणुमेत्तो वि न कस्सह, बंधो परवत्थुपच्चया भणिओ" इति । किसी भी जीव को थोड़ा सा भी कर्मबंध दूसरे पदार्थ के निमित्त से नहीं कहा गया है। यहां जो "परवस्तुप्रत्ययात्" ऐसा कहा गया है કર્મની ઉદીરણા કરે છે, તે પિતાની જાતે જ તેની ગહ કરે છે અને પિતાની
ते १ ते तेनु स१२७१ ४२ छ. मिडी 2 " तं तहेव उच्चारेयव्वं” से 48 आयातना व “ अप्पणा चेव, उदीरेइ अप्पणा चेव गरहइ अप्पणा चेव सवरेइ" पूर्वात पाने समावेश ४२वानुं ४ाम मावेस छे. “ उदीरणा" નો અર્થ આ પ્રમાણે છે–ભવિષ્યકાળમાં દવાને યોગ્ય જે કર્મો છે તેમને કરણવિશેષ વડે ખેંચીને ખપાવવા માટે ઉદયાવલિકામાં લાવવા તેનું નામ ઉદીરણા છે. આથી “કર્મબંધ વગેરે કરવામાં જીવનેજ અધિકાર છે અને એટલે કે અજીવ વગેરેને નહીં ” આ વાત દર્શાવવામાં આવી છે. તાત્પર્ય એ છે કે કર્મની ઉદીરણા વગેરે કરવામાં મુખ્ય કારણ જીવ જ છે. કહ્યું પણ છે___“अणुमेसो वि न कस्सइ. बंधो परवत्थुपच्चया भणिओ" કિંઈપણ જીવને છેડે સરખે પણ કર્મબંધ અન્ય પદાર્થના નિમિત્તથી કહ્યો નથી
શ્રી ભગવતી સૂત્ર: ૧
