________________
भगवतीसूत्रे कचिदतिशयितवस्तुनि भवति, अन्यथापि स्यात् । अतिशयवाँश्च भगवानिति तमधिकृत्य परिणामस्यान्यथाखमाशङ्कयाह-'जहा ते भंते' इत्यादि । ___ 'जहा' यथा येन प्रकारेण ते तव सम्बन्धि 'अत्थितं अस्थित्ते परिणमइ' अस्तित्वम् अस्तित्वे परिणमति 'तहा' तथा तेन प्रकारेण ते तव सम्बन्धि 'नत्थितं नत्थित्ते परिणमई' नास्तित्वं नास्तित्वे परिणमति प्रयोगविस्रसाभ्याम् । 'जहा' यथान्येन प्रकारेण ते तव सम्बन्धि नत्थित्तं नत्थित्ते परिणमई' नास्तित्वं नास्तित्वे परिणमति 'तहा' तथा तेन प्रकारेण ते तव संबन्धि 'अस्थित्तं अत्थित्ते परिणाम कहा है। अर्थात् पूर्वसूत्र में प्रयोगजन्य और विस्रसाजन्य जो परिणाम कहा गया है। वह सामान्यरूप से ही कहा गया है। सामान्यरूपसे कही गई बात कहों अतिशय विशिष्ट वस्तु में अन्यरूप से भी हो जाती है। तात्पर्य यह कि जो बात सामान्य रूपसे कही जाती है वह सर्वत्र उसी रूप से हो ऐसा नियम नहीं है, क्योंकि किसी विशिष्ट जगह में वह उस रूप से नहीं भी होती है। अतिशयवान् यहां भगवान हैं अतः यह सामान्यरूपसे कही गई बात भगवान में उसी प्रकार से है ? या अन्य प्रकारसे है ? इस प्रकार को आशंका वाले होते हुए गौतम स्वामी उनसे पूछते हैं कि-" जहा ते भंते !" इत्यादि । जैसे हे भदन्त ! आपका अस्तित्व प्रयोग और विस्रसारूप से अस्तित्व में परिणमता है वैसे आपका नास्तित्व प्रयोग विस्रसारूप से नास्तित्व में परिणमता है ? जैसे आपका नास्तित्व नास्तित्व में परिणमता है, वैसे ही आपका अस्तित्व જન્ય અને વિસસાજન્ય (સ્વભાવજન્ય)જે પરિણમન કહ્યું છે તે સામાન્યરૂપે જ કહ્યું છે. સામાન્યરૂપે કહેલી વાત ક્યાંક અતિશયવાળી વસ્તુમાં અન્યરૂપે પણ રજુ થાય છે. તાત્પર્ય એ છે કે જે વાત સામાન્યરૂપે કહી હોય છે તે સર્વત્ર એજ રૂપે રહે એ કેઈ નિયમ નથી, કારણ કે કઈ વિશિષ્ટ જગ્યાએ તે વાત તે રૂપે નથી પણ હોતી. અહીં ભગવાન અતિશયવાન તે છે–તેથી આ સામાન્યરૂપે કહેલી વાત ભગવાનમાં પણ એજ પ્રકારે છે કે અન્ય પ્રકારે છે ? તે પ્રકારના સંદેહથીયુક્ત થવાથી ગૌતમસ્વામી પ્રભુને પૂછે છે કે –
“जहा ते भते ” त्यादि. ५न्य ! २वी शते मापनु मस्तित्व પ્રયોગ અને વિસસારૂપે અસ્તિત્વમાં પરિણમે છે એવી રીતે આપનું નાસ્તિત્વ શું પ્રયોગ અને વિસસારૂપે નાસ્તિત્વમાં પરિણમે છે? જેવી રીતે આપનું નાસ્તિત્વ નાસ્તિત્વમાં પરિણમે છે, એવી જ રીતે શું આપનું અસ્તિત્વ
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
