________________
प्रमेयचन्द्रिकाटीका श० १ उ०२ सू० १३ उपपातप्रकरणनिरूपणम् ५२१ पतयस्तथाविधाः सन्ति-ये वानव्यन्तरापेक्षया न्यूनऋद्धिकाः, केचन व्यन्तराश्च भवनपत्यपेक्षयामहर्दिका भवन्ति, तदपेक्षयैवेह भवनपत्यपेक्षया वानव्यन्तराणामहद्धिकत्वं कथितमिति न पूर्वापर विरोध इति । ' अबसेसासवे जहण्णेणं भवणवा. सिसु ' अवशेषाः सर्वे जघन्येन भवनवासिषु तापसान् आरभ्य सलिङ्गि दर्शन व्याप्रकपर्यन्ताः जघन्येन भवनवासिषु समुत्पद्यन्ते, ' उक्कोसेणं वोच्छामि' उत्कर्षण वक्ष्यामि, उत्कृष्टतस्तापसादीनां मध्ये केषां कुत्रोत्पत्तिर्भवतीति कथयिष्यामि, तदेवाह- तावसाणं जोइसिएमु ' तापसानां ज्योतिषिकेषु, उत्पत्तिरुत्कृष्टतो भवतीति । 'कंदप्पियाणं सोहम्मे कप्पे' कान्दर्पिकाणामुत्कर्षतः सौधर्म कल्पे। 'चरगपरिवायगाणं बंभलोए कप्पे' चरकपरिव्राजकानामुत्कृष्टतो ब्रह्मलोकेकल्पे । 'किब्धिसियाणं लंतगे कप्पे ' फिल्लिषिकाणां लान्त के कल्पे-षष्ठे देवउनमें प्रमाणता परतः नहीं आई है। इसलिये यह मानना चाहिये कि प्रमाणभूत शास्त्र अन्यथा कथन नहीं करता है। तथा वह सर्वज्ञ का वचनरूप है, इससे यह अनुमान करना चाहिये कि कोई २ भवनपति ऐसे भी होते हैं, कि जिनकी ऋद्धि वानव्यंतरों की अपेक्षा न्यून होती है। और कोई २ व्यन्तर ऐसे होते हैं कि जिनकी ऋद्धि भवनपतियों की अपेक्षा महान होती है। इनकी अपेक्षा से ही यहां पर वानव्यन्तरों को महर्दिकत्व प्रकट किया गया है । इस प्रकार यहां पूर्वापर में कोई विरोध नहीं आता है। “ अवसेसा सव्वे जहण्णेणं भवणवासिसु" तापसों से लेकर सलिंगिदर्शनव्यापन्न तक के बाकी के जीव जघन्य से भवनवासियों में उत्पन्न होते हैं, और उत्कृष्टसे तापसों की उत्पत्ति ज्योतिष्कोंमें ७, कान्दर्पिकों की उत्पत्ति सौधर्मकल्प में ८, चरकपरिતેમનામાં પરતઃ પ્રમાણતા નથી. તેથી પ્રમાણભૂત શાસ્ત્રના કથનમાં વિપરીતતા સંભવી શકતી નથી, તથા તે સર્વજ્ઞનું કથન છે તેથી એવું અનુમાન કરવું જોઈએ કે કઈ કઈ ભવનપતિદેવો એવા પણ હોય છે કે જેમની અદ્ધિ વાણવ્યંતર દેવોથી ઓછી હોય છે અને કઈ કઈ વ્યંતરદેવ એવા હોય છે કે જેમની ઋદ્ધિ ભવનપતિથી વધારે હોય છે તેમની અપેક્ષાએ જ અહીં વાણવ્યંતરમાં મહાદ્ધિત્વ બતાવવામાં આવેલ છે. આ રીતે અહીં કોઈ વિરોધાભાસ રહેતું નથી
“अवसेसा सव्वे जहणेण्णं भवणवासिसु" ५साथी ने सतिनि. દશનવ્યાપત્રક સુધીના બાકીના બધા જીવોની ઉત્પત્તિ જઘન્યની અપેક્ષાએ ભવનવાસી દેવોમાં થાય છે. ઉત્કૃષ્ટની અપેક્ષાએ તાપસની ઉત્પત્તિ જ્યોતિષી દેવોમા. કાંદપિકોની ઉત્પત્તિ સૌધર્મકુપમાં, ચરક પરિવ્રાજકની બ્રાલક
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
