________________
५०६
भगवतीसूत्रे टीका—'अह भंते' अथ भदन्त ! अत्र अथ-शब्दः प्रश्नार्थों विद्यते, 'असंजयभवियदव्वदेवाणं' असंयतभविकद्रव्यदेवानाम् , न संयता इत्यसंयताः, असंयताश्चरणपरिणामरहिता भविकाः देवत्वप्राप्तियोग्या अत एव द्रव्यदेवाः, असंयताश्च ते भव्यद्रव्यदेवाश्चेत्यसंयतभव्यद्रव्यदेवाः।
अथ कश्चिदेवमाचक्षते-असंयतभव्यद्रव्यदेवा इति-असंयतसम्यग्दृष्टयोजीवाः। तदुक्तम्
"अणुवय-महव्वएहि य, बालतवोऽकामनिज्जराए य ।
देवाउयं निबंधइ, सम्मदिट्टी य जो जीवो ॥१॥" छाया-अणुव्रतमहावतैश्च बालतपोऽकामनिर्जरया च ।
देवायुर्निबध्नाति सम्यग्दृष्टिश्च यो जीवः ॥१॥ टीकार्थ-इस सूत्र में “अह" यह शब्द प्रश्नार्थक है । जो संयत नहीं हैं वे असंयत हैं । असंयत का तात्पर्य होता है कि चारित्रपरिणाम से रहित होना। जो चारित्रपरिणामसे रहित हैं, और देवत्वप्राप्तिके योग्य हैं-अभी देवपद प्राप्त नहीं किया है-करनेवाले हैं-ऐसे जीव भव्यद्रव्यदेव कहेगये हैं। असंयत जो भव्यद्रव्यदेव हैं, वे जीव असंयतभव्यद्रव्यदेव हैं । इस प्रकार यहां कर्मधारय समास हुआ है। कोई २ ऐसा कहते हैं कि जो असंयत सम्यग्दृष्टि जीव हैं, वे असंयतभव्यद्रव्य देव हैं। अर्थात् यहाँ असंयतभव्यद्रव्यदेव शब्द से चतुर्थगुणस्थानवी जीव लिया गया है, ऐसा कोई कहते हैं, क्योंकि एसा कहा है
"अणुवय-महत्वएहि य, बालतवोऽकामनिज्जराए य। देवाउयं निबंधइ, सम्मपिट्ठी य जो जीवो ॥१॥"
An:-- सूत्रमा “ अह" श५४ प्रश्नाथ छ. २ सयत होता નથી તેમને અસંયત કહે છે. અસંયત એટલે ચારિત્રના પરિણામથી (ભાવથી). રહિત જે જીવે ચારિત્રના પરિણામથી (ભાવથી) રહિત છે, પરંતુ દેવત્વ પ્રાપ્તિને
ગ્ય છે-હજી દેવપદ પ્રાપ્ત કર્યું નથી–પણ પ્રાપ્ત કરવાના છે–એવાં જીવને ભવ્યદ્રવ્યદેવ” કહ્યા છે. અસંયત જે ભવ્યદ્રવ્યદેવે છે તે અને અસંયતભવ્યદ્રવ્યદેવ કહે છે. આ રીતે અહીં કર્મધારય સમાસ થયો છે. કઈ કઈ એમ પણ કહે છે કે જે અસંયત સમ્યગ્દષ્ટિ જીવે છે તેઓ અસંયતભવ્યદ્રવ્યદેવ છે. એટલે કે અસંયત ભવ્યદ્રવ્યદેવ વડે ચેથા ગુણસ્થાનવત જી લેવામાં આવ્યા છે. કહ્યું પણ છે કે
" अणुवय महव्वएहि य, बालतवोऽकामनिज्जराए य ।
देवाउयं निबंधइ, सम्मद्दिट्टो य जो जीवो ॥ १॥"
શ્રી ભગવતી સૂત્ર: ૧
