________________
४७४
-
भगवतीसूत्रे तथा 'तेउलेस्सा पम्हलेस्सा जस्स अत्थि' तेजोलेश्या पद्मलेश्या च यस्यास्ति, यस्य जीवस्य तेजोलेश्या पालेश्या च विद्यते तादृशजीवमाश्रित्य 'जहा ओहिओ दंडओ तहा भाणियव्या' यथा औधिको दण्डकस्तथा तयोर्दण्डको भणितव्यौ, तेजोलेश्यापद्मलेश्यावतोर्जीक्योरौधिकदण्डकवद् द्वौ दण्डको वक्तव्यौ । जीवानां लेश्या अनेन प्रकारेण भवन्ति, तथाहि-नारकविकलेन्द्रियतेजःकायिकवायुकायिकजीवानां प्रथमास्तिस्र एव लेश्या भवन्ति, भवनपतिपृथिवीजलवनस्पतिकायिकजीवानां तथा व्यन्तराणामाद्यश्चतस्रो लेश्याः भवन्ति, पञ्चेन्द्रियतिरश्चा तथा मनुष्याणां च षड् लेश्या भवन्ति, ज्योतिष्कदेवानामेका तेजोलेश्या भवति, वैमानिकानां तिस्रः प्रशस्तास्तेजःपद्मशुक्लाख्या लेश्याः भवन्ति । उक्तञ्च
"किण्हा नीला काऊ, तेऊलेस्सा य भवणवंतरिया।
जोइस-सोहम्मीसाणे तेउलेस्सा मुणेयवा ॥१॥ के तेजोलेश्या और पद्मलेश्या है ऐसे जीव का आश्रित करके " जहा ओहिओ दंडओ तहा भाणियब्वा "जैसा औधिक दण्डक है वैसा उन दोनों का दण्डक कहना चाहिये तात्पर्य यह कि तेजोलेश्यावाले और पद्मलेश्यावाले जीवों के दो दण्डक औधिक दण्डक की तरह जानना चाहिये । जीवों के लेश्याएँ इस प्रकार से होती हैं-नारक, विकलेन्द्रिय तेजःकायिक, वायुकायिक, जीवों के पहले की तीन ही लेश्याएँ होती हैं। भवनपति, पृथिवीकायिक, अपकायिक, वनस्पतिकायिक जीवों के तथा व्यंतरदेवों के आदि की चार लेश्याएँ होनी हैं। पंचेन्द्रिय तिर्यञ्चों के तथा मनुष्यों के छह लेश्याएँ होती हैं। ज्योति क देवों के एक तेजो लेश्या होती है। वैमानिक देवों के तेजः पद्म शुक्ल, ये तीन प्रशस्त लेश्याएं होती हैं। कहा भी हैतथा “ तेउलेस्सा पम्हलेस्सा जस्स अत्थि" अपने तेजोश्या अने ५मसेश्या मे पनी मपेक्षाये “जहाँ ओहिओ दंडओ तहा भाणियव्या” मौधि४४४ પ્રમાણે જ તે બન્નેનાં દંડક કહેવા જોઈએ. તાત્પર્ય એ છે કે તે જેતેશ્યાવાળા અને પદ્મલેશ્યાવાળા જીવોનાં દંડક ઔઘિકદંડકના જેવાં જ સમજવા. જીને આ પ્રમાણે લેશ્યાઓ હોય છે-નારક, વિકસેન્દ્રિય, તેજ કાયિક અને વાયુકાયિક જ પહેલી ત્રણ લશ્યાવાળા હોય છે. ભવનપતિ, પૃથિવીકાયિક, અપ્રકાયિક, વનસ્પતિકાયિક અને વ્યન્તરદેવે પહેલી ચાર વેશ્યાવાળા હોય છે. પંચેન્દ્રિય તિર્ય અને મનુષ્ય છ લેશ્યાવાળા હોય છે. તિષી દેને એક તેજલેશ્યા જ હોય છે. વૈમાનિક દેવને તેજ, પત્ર અને શુકલએ ત્રણ પ્રશસ્ત લશ્યાઓ હોય છે કહ્યું પણ છે
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
