________________
प्रमेयचन्द्रिकाटोका श.१ उ० २ सू० ३ नैरयिकनिरूपणम् पश्चादुपपन्नकाश्च । 'तत्थणं' तत्र खलु 'जे ते' ये ते 'पुयोववन्नगा' पूर्वोपपन्नकाः सन्ति 'ते णं' ते खलु 'अप्पकम्मतरागा' अल्पकर्मतरकाः, 'तत्थणं जे ते' तत्र खलु ये ते 'पच्छोववन्नगा' पश्चादुपपन्नकाः सन्ति 'ते णं' ते खलु ' महाकम्मतरागा' महाकर्मतरकाः 'पुन्योववन्नगा य पच्छोववनगा य' इत्यस्याऽयमर्थ:-ये प्रथममुत्पभास्ते पूर्वोपपन्नकाः, तथा ये पश्चादुत्पन्नास्ते पश्चादुपपन्नका उच्यन्ते, तत्र द्वयोमध्ये पूर्वोत्पन्ना नारका अल्पकर्माणः यतस्ते स्वकीयामायुष्कर्म तया तदितराः सप्तमूलप्रकृतयो बहुतरा वेदिताः आसन् , वेदनेन कर्मणामल्पवसद्भावात् । ये पश्चादुत्पन्नास्ते बहुकर्माणः, यतस्तैः स्वायुः तदितराश्च सप्तप्रकृतयोऽल्पा एव वेदिताः, बहूनां वेदिष्यमाणत्वात्ते बहुकर्मवन्त इति । एतच्च समानस्थितिक नारकानुद्दिश्य समवसेयम् , अन्यथा विरोधसंभवात् । तथाहि-रत्नप्रभायां पृथिव्यामुपपन्नक नारकीयजीव अल्पकर्मवाले होते हैं ऐसा जो कहा गया है उसका कारण यह है कि वे अपने आयुष्ककर्म को और उससे भिन्न ७ मूलप्रकृतियों को बहुतररूपसे वेदित किये हुए हो जाते हैं । इसलिये वेदन की अपेक्षा कर्मों में अल्पत्व का सद्भाव होने के कारण उन्हें अल्पकर्मवाले कहा गया है । तथा जो पश्चादुपपन्नक नारकीय जीवों को महाकर्मवाले कहा गया है सो इसका कारण यह है कि इन्हों ने अभी तक अपने आयुकर्म को, आयुकर्म से भिन्न ७ मूल प्रकृतियों को अल्परूपसे ही वेदित किया है । आगे इन्हें बहुतकुछ भोगनेको बाकी बचा हुआ है। इसलिये ये बहु कर्मवाले प्रकट किये गये हैं । यह कथन समानस्थितिवाले नारकीयजीवों की अपेक्षासे ही कहा गया जानना चाहिये, भिन्नर स्थितिवाले नारकीयजीवों की अपेक्षा से नहीं । नहीं तो फिर इस कथन પાછળથી ઉત્પન્ન થયેલ. પૂર્વોપપન્નક નારક અને અલ્પકર્મવાળાં કહેવાનું કારણ એ છે કે તેમણે પોતાના આયુકમને અને તેનાથી ભિન્ન એવી સાત મૂલ પ્રકૃતિયોને વઘારે પ્રમાણમાં ભેળવી લીધેલ હોય છે. તેથી વેદનની અપેક્ષાએ કર્મોમાં અલ્પત્વને સદ્ભાવ હોવાથી તેમને અલ્પકર્મવાળાં કહ્યા છે. તથા પશ્ચાદુપપન્નક નારકજીવોને મહાકર્મવાળાં કહેવાનું કારણ એ છે કે તેમણે હજી સુધી પિતાના આયુકમને અને તેનાથી ભિન્ન એવી સાત મૂળ પ્રકૃતિયોને અલ્પપ્રમાણમાં જ વેદિત કરી છે-તેને પછીના સમયમાં ઘણે ખરે ભાગ ભેગવવાનું બાકી હોય છે. તેથી તેમને બહ કર્મવાળાં દર્શાવ્યા છે. આ કથન સમાન સ્થિતિવાળાં નારકની અપેક્ષાએ કરવામાં આવ્યું છે એમ સમજવુ ભિન્ન ભિન્ન સ્થિતિવાળાં નારક છેને આ કથન લાગુ પડી શકતું નથી. જે ભિન્ન ભિન્ન સ્થિતિવાળાં નારકેને પણ તે કથન લાગુ પાડવામાં
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
