________________
३०२
भगवतीसूत्रे 'उकोसेण वि' उत्कर्षेणापि 'दिवसपुहुत्तस्स' दिवसपृथक्त्वेन उत्पद्यते । 'सेस' शेषम् अन्यत्सर्व 'तहेव' तथैव-नागकुमारवदेवावसेयमिति । वैमानिकवक्तव्यतामाह-वेमाणियाणं' इत्यादि । 'वेमाणियाणं' वैमानिकानां विमानवासिदेवानां 'ठिई स्थितिः 'ओहिया' औधिकी सामान्या। 'भाणियबा' भणितव्या सा च पल्योपमादिका त्रयस्त्रिंशत् सागरोपमाणि भवति । तत्र जघन्यास्थितिः सौधर्ममाश्रित्यज्ञेया, उत्कृष्टस्थितिस्तु अनुत्तर विमानान्याश्रित्यपरिज्ञेया। 'ऊसासो' उच्छ्वासः 'जहन्नेणं' जघन्येन 'मुहुत्तपुहुत्तस्स' मुहूर्तपृथक्त्वेन, एतत् जघन्य. स्थितिकवैमानिकदेवानाश्रित्य विज्ञेयम् । 'उकोसेण तेत्तीसाए पक्खाण' उत्कर्षेण त्रयस्त्रिंशतापक्षः, एतत्-उत्कृष्टस्थितिकवैमानिकदेवानाश्रित्यज्ञेयम् । आहारो' तीन मुहूर्त लिये गये हैं एवं जो उत्कृष्ट से मुहूर्तपृथक्त्व कहा गया है उसमें आठ अथवा नौ मुहूर्त लिये गये हैं । इनके आहार में भी विशेपता है-और वह इस प्रकार से है-ज्योतिष्कदेवों को आहार की अभिलाषा जघन्य से दिवसपृथक्त्व के बाद और उत्कृष्ट से भी दिवस पृथक्त्व के बाद होती है। अवशिष्ट कथन नागकुमारदेवों की तरह कहा जाना चाहिये। वैमानिकदेवों की स्थिति सामान्य है और यह पल्योपम से लेकर ३३ सागरोपम की जाननी चाहिये । यहां पल्योपम की स्थिति जो कही गई है वह सौधर्मकल्प की अपेक्षा जघन्य स्थिति को लेकर कही गई है और जो सागरोपम की स्थिति कही गई है यह अनुत्तर विमानों की अपेक्षा उत्कृष्ट स्थिति को लेकर कही गई है। उच्छवास का काल जो यहाँ जघन्य से मुहपृथक्त्व कहा गया है वह जघन्यस्थितिवाले वैमानिकदेवों की अपेक्षा लेकर कहा गया है और उत्कृष्ट से जो ३३ पक्षका कहा गया है वह उत्कृष्टस्थिति वाले देवों-अनु કાળ મહતું પૃથકત્વને કહ્યો છે તેમાં આઠ અથવા નવ મુહૂર્ત લીધાં છે. તેમના આહારમાં પણ આ પ્રકારની વિશેષતા છે-જ્યોતિષ્કદેવોની આહારાભિલાઇનો જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ કાળ દિવસ પૃથકત્વને કહ્યા છે. બાકીનું સમસ્ત કથન નાગકુમારદે પ્રમાણે જ સમજવું. વૈમાનિકદેવની સ્થિતિ સામાન્ય છે. અને તે પલ્યોપમથી લઈને ૩૩ સાગરોપમ સુધીની સમજવી. અહીં જે પલ્યોપમની સ્થિતિ કહી છે તે સૌધર્મ કલ્પની અપેક્ષાએ જઘન્ય (ઓછામાં ઓછી) સ્થિતિ સમજવી. અને જે સાગરેપમની સ્થિતિ કહી છે તે અનુત્તર વિમાનોની અપેક્ષાએ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ સમજવી. અહીં જઘન્યની અપેક્ષાએ ઉચ્છવાસ કાળ
મહ પ્રથકત્વને કહ્યું છે તે જઘન્ય સ્થિતિવાળા વૈમાનિક દેવને અનુલક્ષીને કહેલ છે. અને જે ૩૩ પક્ષને ઉત્કૃષ્ટ ઉચ્છવાસકાળ કહ્યો છે તે ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
