________________
भगवती सूत्रे
टीका - पञ्चेन्द्रिय जीवानां स्थित्यादिकं निरूप्य तदनु वानव्यंतरादीनां स्थित्यादिकं निरूपयितुं प्रक्रमते- 'वानमंतराण' मित्यादि, 'वाणमंतराणं' वानव्यन्तराणां 'ठिईए' स्थितौ 'नाणत्तं' नानात्वं = भेदोऽस्ति नागकुमारापेक्षया । तत्रव्यन्तराणां स्थितिर्जघन्येन दशसहस्रवर्षाणि, उत्कर्षेण च पल्योपमम् । नागकुमाराणां स्थितिर्जघन्येन दशसहस्रवर्षाणि, उत्कर्षेण देशोने द्वे पल्योपमे, इत्येवं भेदः 'अवसेस' - मिति अवशेषं स्थितेरवशेषं आयुष्क कर्म वर्जयित्वेत्यर्थः अन्यत्सर्वमुच्छ्वासाहारादिकं 'जहा नागकुमाराणं ' यथा नागकुमाराणां - नागकुमाराणामिव, अर्थात् प्रागुक्तमुच्छ्वासाहारादिकं वस्तु यथा नागकुमाराणां तथैव वानव्यन्तराणामपि बोध्यम्, व्यन्तराणां नागकुमाराणां च प्रायः समानधर्मत्वात् । समस्त कथन नैरयिक सूत्र की तरह ही " चलितं कर्म निर्जरयन्ति, नो अचलितं कर्म निर्जरयन्ति " यहां तक एकसा जानना चाहिये ।
टीकार्थ - इस सूत्र द्वारा सूत्रकार ने वानव्यन्तर आदि देवों की स्थिति आदि का वर्णन किया है। इसमें उन्हों ने कहा है कि वानव्यन्तरदेवों की स्थिति में नागकुमारदेवों की स्थिति की अपेक्षा भेद है । बाकी समस्त कथन नागकुमारदेवों के ही समान है । जिस प्रकार से आहारादि का कथन नागकुमारदेवों के प्रकरण में कहा गया है वैसा ही कथन आहारादि संबंधी वानव्यंतरों में भी जानना चाहिये । क्योंकि नागकुमारों और व्यन्तरदेवों में प्रायः समानधर्मता है । व्यन्तरदेवों की जघन्यस्थिति दशहजार वर्ष की है और उत्कृष्टस्थिति एक पल्योपमकी है। नागकुमारों की जघन्यस्थिति दशहजारवर्ष की और उत्कृष्टस्थिति कुछ कम दो पल्योपम की है । यही इनकी स्थिति में नानत्व-भेद - है | इस तरह स्थिति में भेद प्रकट करके सूत्रकार ने उच्छ्वास आहार आदि ચલિતકોની નિર્જરા થાય છે, ઇત્યાદિ સમસ્ત કથન નૈરિયકસૂત્રમાં ખતવ્યા प्रभाएँ] ०४ “चलितं कर्म निर्जरयन्ति, नो अचलितं कर्म निर्जरयन्ति" सुधी समन्वु. ટીકા—આ સૂત્ર દ્વારા સૂત્રકારે વાનવ્યન્તર આદિ દેવાની સ્થિતિ આદિનું વન કર્યું છે. તેમાં તેમણે નાગકુમારદેવોની સ્થિતિ કરતાં વાનભ્યન્તર દેવોની સ્થિતિમાં ભેદ ખતાન્યેા છે, બાકીનું સમસ્ત કથન નાગકુમારે પ્રમાણે જ છે. આહારાદિનું જે કથન નાગકુમારાના પ્રકરણમાં કર્યુ છે તે સમસ્ત કથન વાનન્યન્તર દેવાને પણ લાગુ પડી શકે છે, કારણ કે નાગકુમારે અને બન્તર દેવામાં મેટે ભાગે સમાનઘતા છે. વ્યન્તર દેવાની જઘન્ય સ્થિતિ દસ હજાર વર્ષીની અને ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ એક પલ્યાપમની છે. નાગકુમારોની જઘન્યસ્થિતિ દસહજારવર્ષની અને ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ એ પલ્યાપમ કરતાં ઘેાડી આછી છે, તેની સ્થિતિમાં એજ ભેદ છે. આ પ્રમાણે તેમની સ્થિતિના ભેદ ખતા
३००
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
