________________
२३६
भगवतीसूत्रे बन्धोदय वेदापवर्तनसंक्रमे, तथा निधत्तन निकाचे ।
अचलितं कर्म तु भवेत् , चलितं जीवा निर्जरयेत् ॥ मू० १६॥ टीका-'नेरइयाणं भंते !' नैरयिकाः खलु भदन्त ! ‘जीवाओ किं चलियं कम्मं ' जीवतः किं चलितं कर्म, जीवतः जीवप्रदेशेभ्यः जीवप्रदेशेष्वनवस्थानशीलं कर्म 'बंधति' बध्नन्ति, अथवा किम् 'अचलियं कम्मं बंधति' अचलितं कर्म बध्नन्ति ? भगवानाह-' गोयमा' गौतम ! नो चलियं कम्मं बंधति' नो चलितं कर्म बध्नन्ति । उक्तञ्च
"कृत्स्नै देशैः स्वकदेशस्थं, रागादि परिणतो योग्यम् ।
बध्नाति योग हेतोः, कर्मस्नेहाक्त इव च मलम् ॥१॥ यथा स्निग्धद्रव्येण लिप्ताङ्गः पुरुषः स्वदेशवर्तिमलस्य संग्रहं करोति, तथा रागा करते हैं । (गाहा) गाथा-बंध, उदय, वेदन, अपवर्तन, संक्रमण. निधत्त एवं निकाचनमें अचलितकर्म होते हैं, और निर्जरामें चलितकर्म होते हैं ।
टीकार्थ-"जीवाओ" शब्दसे यहां जीवप्रदेशोंका ग्रहण कियागया है। चलित कर्मका तात्पर्य इस प्रकारसे है कि जो कर्म जीवप्रदेशमें नहीं रहनेके स्वभाववाला होता है वह चलित है, और चलितसे भिन्न जो कर्म होता है वह अचलित है। यहां प्रश्न और उत्तर ऊपर लिख दिये गये हैं। प्रथम प्रश्नका उत्तर अचलित कर्मका वे नारकजीव बंध करते हैं इस का यह अभिप्राय है कि जब जीव रागादि भावोंसे परिणत होता है, तब वह जहां आत्मारहता है वहां पर रहे हुए योग्य कर्मपुद्गलों का बंध अपने समस्त प्रदेशोंके साथ करता है । इस बघमें कारण उसका मन, वचन और काय इनका योग होता है । जिस प्रकार चिकने वस्त्रसे मर्दित અર્થ આ પ્રમાણે છે-બંધ, ઉદય, વેદન, અપવર્તન સંકમણું, નિધત્ત અને નિકાચનમાં અચલિત કમ હોય છે અને નિર્જરામાં ચલિત કર્મ હોય છે.
---"जीवाओ” ५४ा। मडी ०१ प्रश। अणु ४२वामां आवे छे. જે કર્મ જીવપ્રદેશમાં નહીં રહેવાના સ્વભાવવાળું હોય છે તે કર્મને ચલિત કર્મ કહે છે, અને ચલિતથી ઉલટા સ્વભાવનું જે કર્મ હોય છે તેને અચલિત કર્મ કહે છે. પ્રશ્નો અને ઉત્તર ઉપર લખવામાં આવ્યા છે. પહેલા પ્રશ્નના ઉત્તરમાં કહ્યું છે કે નારક જીવ અચલિત કમને બંધ કરે છે. તેનું તાત્પર્ય આ પ્રમાણે છે-જ્યારે જીવ રાગાદિ ભાવોથી પરિણત થાય છે ત્યારે તે જ્યાં આત્મા રહે છે ત્યાં રહેલો પેગ પિતાના સમસ્ત પ્રદેશની સાથે કર્મને બંધ કરે છે. તે બંધના કારણરૂપ તેને મન, વચન અને કાયને ચેગ હોય છે. જેવી રીતે ચીકણું વસ્ત્રથી કઈ પ્રાણીના શરીરનું મર્દન કરવામાં આવ્યું હોય
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
